Het moderne landbouwmodel kenmerkt zich vaak door monoculturen en een intensief gebruik van chemische pesticiden om ziekten en plagen te bestrijden.
Een veelbelovende oplossing is te vinden in vergeten gewassen, oude landbouwgewassen die vroeger gangbaar waren maar in onbruik zijn geraakt, die kunnen bijdragen aan weerbaardere teeltsystemen met minder bestrijdingsmiddelen.
Alvast 5 van de belangrijkste punten
- Monoculturen vormen een ideaal buffet voor gespecialiseerde ziekten en plagen, wat landbouwsystemen kwetsbaar maakt..
- In Nederland is de biodiversiteit van wilde planten en dieren sinds 1900 met circa 85% afgenomen door intensief gebruik van pesticiden..
- Vergeten gewassen zoals emmertarwe en spelt hebben een bredere genetische basis, waardoor ze minder vatbaar zijn voor ziekten..
- Lokale initiatieven zoals Stadsbrouwerij Wageningen laten zien hoe oude gewassen een comeback maken..
- Het telen van vergeten gewassen kan de biodiversiteit op het perceel dramatisch verhogen en een weerbaarder agro-ecosysteem creëren..
De kwetsbaarheid van monoculturen
Monoculturen vormen een ideaal buffet voor gespecialiseerde ziekten en plagen. Omdat op een monocultuurakker genetisch vrijwel identieke planten staan, kan een ziekte zich razendsnel verspreiden, zoals beschreven op de website van PAN Europe.
Een diverse beplanting doorbreekt dit patroon: variatie in gewassen verkleint de kans op grootschalige plaaguitbraak, zoals vermeld in een artikel van WUR eDepot. Biologische boeren passen daarom al langer rotatie en gemengde teelt toe om bodemgezondheid te bevorderen.
Milieuschade door gebruik van pesticiden
Het overmatige gebruik van pesticiden heeft een hoge prijs. Residuen van deze chemicaliën duiken overal op – in ons voedsel, water en zelfs in menselijk lichaamsmateriaal, zoals PAN Europe rapporteert.
In de helft van de Nederlandse sloten en kanalen overschrijden pesticiden de norm, met massale sterfte van waterorganismen tot gevolg. Dit verzwakt niet alleen ecosystemen maar schaadt ook nuttige insecten zoals bijen en natuurlijke vijanden van plagen.
Waarom vergeten gewassen weerbaarder zijn
Voordelen van vergeten gewassen
- Bredere genetische basis maakt ze minder vatbaar voor ziekten
- Verhogen biodiversiteit op het perceel dramatisch
- Natuurlijke afweermechanismen tegen plantenziekten
- Werken als preventieve plaagbestrijding
Nadelen van vergeten gewassen
- Lagere opbrengsten per hectare dan moderne hybriden
- Beperkte teeltkennis en zaai / zaadbeschikbaarheid
- Onbekendheid bij consumenten en reguliere markten
- Gebrek aan infrastructuur voor verwerking en distributie
Lokale initiatieven met vergeten gewassen
In Nederland zijn er inspirerende voorbeelden zoals Stadsbrouwerij Wageningen. Deze brouwerij werkt samen met lokale boeren die op de Wageningse Eng traditionele gerst verbouwen voor hun bier.
In het IJsseldal werken vier biologische boeren samen met molenaars en bakkers om graansoorten als emmertarwe, spelt en eenkoorn nieuw leven in te blazen, zoals WUR eDepot meldt. Deze graanrassen hebben van nature minder last van schimmelziekten.
Hof van Twello: proeftuin voor diversiteit
Een ander initiatief is Hof van Twello bij Apeldoorn, waar een divers scala aan vergeten groenten wordt geteeld. Gewassen als pastinaak, wortelpeterselie en aardpeer krijgen hier een podium, zoals beschreven in een rapport van WUR eDepot.
Ook regionale variëteiten zoals de Deventer Zwartblad-biet worden hier opnieuw op veldschaal geteeld. Deze initiatieven tonen aan dat het telen van vergeten gewassen daadwerkelijk kan in de praktijk, met producten die lokaal hun weg naar de consument vinden.
Verklarende woordenlijst
- Monocultuur: Landbouwmethode waarbij op grote oppervlaktes slechts één gewas wordt verbouwd
- Spelt: Oude graansoort die minder veredeld is dan moderne tarwe en robuuster is tegen ziekten
- Biodiversiteit: De verscheidenheid aan levende organismen binnen een bepaald gebied
- Aardpeer: Vergeten knolgewas met zoete aardappelachtige smaak dat zeer winterhard is
Milieu- en economische voordelen
Het verbouwen van vergeten gewassen draagt bij aan een rijkere biodiversiteit op en rond het boerenland. Zoals WUR eDepot bevestigt, vergroot het gebruik van niet-hybride, traditionele gewassen de natuurlijke weerbaarheid van het ecosysteem.
Daarnaast vormen deze oude rassen een levende genenbank in het veld: ze behouden unieke erfelijke eigenschappen die in de toekomst van pas kunnen komen bij het veredelen van klimaatbestendige gewassen, aldus een nieuwsbericht van WUR.
Uitdagingen bij opschaling
Ondanks de voordelen zijn er knelpunten om lokale successen op te schalen. Veel vergeten gewassen geven een kleinere oogst dan moderne varianten, zoals WUR eDepot meldt, en voldoen niet altijd aan de uniformiteitseisen van supermarkten.
Ook is de teeltkennis grotendeels verloren gegaan en is het beschikbare zaaizaad beperkt. Het vinden van voldoende vraag en behouden van continuïteit in verkoop blijft een uitdaging bij opschaling van deze initiatieven.
| Gewas | Smaak / Voedingswaarde | Zaai/ Oogst |
|---|---|---|
| Spelt | Notige smaak, rijk aan eiwitten en vezels. | okt/jul |
| Eenkoorn | Zoetige smaak, hoog in antioxidanten en mineralen. | okt/jul |
| Emmer | Volle, aardse smaak, rijk aan ijzer en zink. | okt/jul |
| Pastinaak | Zoet, anijsachtig aroma, rijk aan vitamine C en kalium. | mrt/nov |
| Schorseneer | Lichte nootachtige smaak, hoog in vezels en inuline. | mrt/nov |
| Aardpeer | Zoet en nootachtig, rijk aan prebiotische vezels (inuline). | mrt/okt |
| Koolraap | Zacht zoet-bitter, goede bron van vitamine C en calcium. | mei/okt |
| Wortelpeterselie | Milde peterseliesmaak, rijk aan vitamine C en ijzer. | mrt/okt |
| Zuring | Friszuur, rijk aan vitamine C en antioxidanten. | mrt/jun |
| Postelein (winterpostelein) | Frisse, licht zurige smaak, rijk aan omega-3 vetzuren. | sep/dec |
| Gele erwt | Neutrale, licht nootachtige smaak, rijk aan plantaardig eiwit. | mrt/aug |
| Boekweit | Volle, aardse smaak, glutenvrij en rijk aan magnesium. | mei/aug |
| Duivenboon | Stevige, volle smaak, rijk aan eiwitten en vezels. | feb/jul |
| Haverwortel | Lichte oestersmaak, rijk aan vezels en kalium. | mrt/nov |
| Lupine (zoete lupine) | Neutraal tot nootachtig, zeer rijk aan eiwitten en vezels. | apr/aug |
Conclusie
Vergeten gewassen bieden een kansrijk perspectief om de vicieuze cirkel van monocultuur en hoog gebruik van pesticiden te doorbreken. Ze maken gewassen weerbaarder en landbouwsystemen duurzamer.
De voorbeelden van pioniers in Nederland illustreren dat verandering mogelijk is. De herontdekking van vergeten gewassen is niet enkel een nostalgische trend, maar kan uitgroeien tot een essentieel onderdeel van een toekomstbestendige landbouw, mits we bereid zijn hierin te investeren.
Veelgestelde vragen
Welke vergeten gewassen zijn het meest geschikt voor de Nederlandse bodem?
Voor de Nederlandse bodem zijn diverse oude graansoorten zoals spelt, emmertarwe en eenkoorn bijzonder geschikt. Ook vergeten groenten als pastinaak, aardpeer en wortelpeterselie doen het goed in ons klimaat.
Hoe kan ik als consument bijdragen aan het stimuleren van vergeten gewassen?
Door bewust te kiezen voor producten van vergeten gewassen ondersteun je de boeren die deze telen. Bezoek lokale boerderijwinkels, streekmarkten of sluit je aan bij een voedselcoöperatie die werkt met oude rassen.
Zijn vergeten gewassen altijd biologisch?
Niet noodzakelijk, maar ze worden vaak wel via biologische methoden geteeld. De natuurlijke weerbaarheid van deze gewassen sluit goed aan bij biologische teeltprincipes, waardoor ze met minder of geen chemische middelen kunnen groeien.
Wat is het verschil tussen een vergeten gewas en een erfgoed ras?
Een vergeten gewas is een soort die vroeger algemeen werd verbouwd maar nu zeldzaam is geworden. Een erfgoed ras is een specifieke variëteit met historische waarde, vaak regionaal ontwikkeld en aangepast aan lokale omstandigheden.
Waar kan ik zaden van vergeten gewassen kopen?
Zaden van vergeten gewassen zijn verkrijgbaar bij gespecialiseerde zaadleveranciers zoals De Bolster of Vreeken’s Zaden. Ook organisaties voor behoud van agrarisch erfgoed zoals Stichting De Oerakker bieden zaaigoed aan van oude rassen.
