Heb je je ooit afgevraagd of onze zintuigen ons wellicht misleiden over de werkelijke aard van het universum? Deze reflecteren terug wie we zijn en de keuzes die we maken, de werelden die we bouwen. Ze confronteren ons ook met vragen. Wat als de realiteit die we waarnemen niet meer is dan een uitgebreide illusie, vakkundig gecreëerd door onze geest?
Dit concept, dat doet denken aan sciencefiction, staat centraal in het baanbrekende werk van cognitief psycholoog Donald Hoffman. We dachten ooit dat de aarde plat was omdat het er zo uitzag. Pythagoras ontdekte dat we ongelijk hadden. Vervolgens dachten we dat de aarde het onbeweeglijke centrum van het universum was, wederom omdat het er zo uitzag. Copernicus en Galileo ontdekten opnieuw dat we ongelijk hadden.
Galileo vroeg zich af of we onze ervaringen op andere manieren verkeerd interpreteerden. Hij schreef dat hij dacht dat smaken, geuren, kleuren enzovoort in het bewustzijn bestaan. Dus als het levende wezen zou worden verwijderd, zouden al deze kwaliteiten vernietigd worden. Kon Galileo gelijk hebben? Zouden we onze ervaringen echt zo verkeerd kunnen interpreteren?
De Wereld door Onze Ogen
Neurowetenschappers vertellen ons dat ongeveer een derde van de hersenschors betrokken is bij het zien. Wanneer je simpelweg je ogen opent en rondkijkt in deze kamer, zijn miljarden neuronen en biljoenen synapsen actief. Dit is verrassend, omdat we, voor zover we over zicht nadenken, het beschouwen als een camera die een beeld van de objectieve realiteit vastlegt zoals het is.
Er is een deel van het zien dat als een camera werkt; het oog heeft een lens die een beeld focust op de achterkant van het oog waar 130 miljoen fotoreceptoren zijn. Dus het oog is als een 130-megapixelcamera. Maar dat verklaart niet de miljarden neuronen en biljoenen synapsen die betrokken zijn bij het zien. Wat doen deze neuronen?
Neurowetenschappers vertellen ons dat ze in realtime alle vormen, objecten, kleuren en bewegingen die we zien creëren. Het voelt alsof we gewoon een momentopname maken van deze kamer zoals deze is, maar in feite construeren we alles wat we zien. We construeren niet de hele wereld in één keer; we construeren wat we op dat moment nodig hebben.
De Essentie van Hoffman’s Theorie
Stel je voor dat wat je als realiteit waarneemt meer lijkt op een geavanceerde computerinterface, vakkundig ontworpen door je brein om de complexe werkingen van de wereld te vereenvoudigen. Dit is de kern van Hoffman’s theorie, die de gedachte uitdaagt dat onze zintuigen ons een directe lijn naar de buitenwereld geven. Zijn werk, dat discussies in cognitieve wetenschap, filosofie en natuurkunde aanwakkert, nodigt ons uit om de aard van realiteit zoals we die begrijpen te bevragen.
Volgens Hoffman blijft de complexiteit van realiteit verborgen voor ons begrip. Hij suggereert dat onze waarneming van de wereld geen directe weergave is van de objectieve realiteit. We hebben aangenomen dat er een vrij nauwe relatie is tussen onze waarnemingen en de realiteit. Als ik omhoog kijk en de maan zie, dan bestaat er iets dat in ruimte en tijd overeenkomt met wat ik waarneem. Maar als je evolutie door natuurlijke selectie serieus neemt, dan wordt dat uitgesloten.
Onze waarnemingen zijn er om adaptief gedrag te leiden, punt uit. Ze zijn er niet om je de waarheid te tonen. In feite, zoals ik het zie, zijn ze er om de waarheid te verbergen, omdat de waarheid te gecompliceerd is. Het is net alsof je probeert een e-mail te schrijven op je laptop; wat je doet is het schakelen van voltages in de computer. Veel succes als je het op die manier probeert.
De reden waarom we een gebruikersinterface hebben, is omdat we die zogenaamde waarheid niet willen weten, de diodes en weerstanden en al dat vreselijke hardware. Als je al die waarheid moest kennen, dan zouden je vrienden niets van je horen.
Donald Hoffman’s theorie over bewustzijn nodigt ons uit om de grootste mysteries van het universum te heroverwegen en de aard van onze waarneming en realiteit diepgaand te bevragen.
Een Radicale Hervorming van Onze Realiteitsopvatting
Hofman’s benadering vereist een radicale herformulering van ons begrip van de aard van objectieve realiteit en van ons begrip van tijd, in het licht van evolutionaire resultaten. Hij stelt voor dat bewustzijn, in plaats van ruimtetijd en fysieke objecten, fundamenteel is. Onze beste wetenschap vertelt ons dat ruimtetijd niet fundamenteel is. Waarom is dat belangrijk?
Eeuwenlang dachten diepe denkers dat aarde, lucht, vuur en water de fundamentele elementen waren. Het was een reductionistisch idee; niets was meer elementair, en je kon alles opbouwen vanuit deze elementen. Toen we het periodiek systeem van de elementen kregen, realiseerden we ons dat we natuurlijk aarde, lucht, vuur en water wilden bestuderen—er is verbrandingswetenschap voor vuur, er zijn wetenschappen voor al deze andere dingen, water enzovoort.
We gaan wetenschap bedrijven voor deze dingen, maar fundamenteel? Nee. Als je iets fundamenteels zoekt, zijn dit de verkeerde bouwstenen. Aarde bevat vele verschillende soorten elementen die projecteren in het ene ding dat we aarde noemen. Als je niet begrijpt dat er silicium is, dat er ijzer is, dat er al deze verschillende soorten dingen zijn die projecteren in wat we aarde noemen, dan ben je hopeloos verdwaald. Je bent niet fundamenteel; je gaat het niet bereiken.
Voorbij Ruimtetijd: Op Zoek naar Fundamenten
Na het periodiek systeem kwamen we met quarks, leptons en gluonen, de deeltjes van het standaardmodel van de fysica. We weten nu dat als je echt fundamenteel wilt zijn, het periodiek systeem dat niet is. Het is goed voor chemie, het is geweldig voor chemie, maar als je diep fundamenteel wilt gaan, wat de fundamentele wetenschap is, dan is dat het niet. Je zult naar quarks, leptons en gluonen en dergelijke moeten gaan. Wel, nu is ruimtetijd gedoemd.
We hebben ontdekt dat ruimtetijd zelf gedoemd is. Quarks, leptons en gluonen zijn slechts onherleidbare representaties van de symmetrieën van ruimtetijd. Dus het hele kader waarop het onderzoek naar bewustzijn nu is gebaseerd, is gedoemd. En voor mij, dit zijn mijn vrienden en collega’s die dit doen, ze zijn briljant.
Mijn gevoel is dat ik zo verdrietig ben dat ze vastzitten aan dit oude kader, want als ze niet vastzaten, zoals met aarde, lucht, vuur en water, zou je daadwerkelijk vooruitgang kunnen boeken. Het maakt niet uit hoe slim je bent, als je begint met aarde, lucht, vuur en water, ga je nergens komen. Ik ben op zoek naar een theorie voorbij ruimtetijd, een dynamische theorie. Ik zou graag een theorie van bewustzijn vinden waarin de dynamiek van het bewustzijn zelf zal leiden tot de geometrie die de fysici vinden.
Voorbij Ruimtetijd: Een Nieuwe Kijk op Bewustzijn
Als we dat kunnen doen, dan hebben we een compleet andere manier van kijken naar hoe bewustzijn gerelateerd is aan wat we het brein noemen, of de fysieke wereld in het algemeen. Op dit moment gaan al mijn briljante collega’s ervan uit dat ruimtetijd fundamenteel is. Ze nemen aan dat deeltjes fundamenteel zijn: quarks, gluonen, leptons, enzovoort; elementen, atomen, en dergelijke zijn fundamenteel.
En dat daarom neuronen en hersenen deel uitmaken van de objectieve realiteit en dat op de een of andere manier, wanneer materie ingewikkeld genoeg is, het op een of andere manier bewuste ervaringen zal genereren door zijn functionele eigenschappen. Maar ze doen dit allemaal binnen ruimtetijd.
Al het werk dat wordt gedaan over bewustzijn en deze relatie met het brein neemt iets aan dat onze beste theorieën ons vertellen gedoemd is: ruimtetijd. Fundamenteel gezien is er zoiets als ruimtetijd niet in de theorieën van de fysica. Er is geen drempel die ons groter maakt dan sommige van onze delen, geen kantelpunt waarop we volledig levend worden. We kunnen bewustzijn niet definiëren, omdat bewustzijn in de basis niet bestaat.
Bewustzijn: Een Fundamentele Kracht
Bij het aanspreken van het harde probleem van bewustzijn stelt Hoffman een gewaagd idee voor: bewustzijn is niet zomaar een bijproduct van de werkingen van ons brein, maar een fundamenteel aspect van het universum. Dit verschuift het gesprek van het proberen te vinden van bewustzijn in het brein, zoals het zoeken naar een kleine piloot binnenin, naar het zien van bewustzijn als een alomtegenwoordige en fundamentele kracht.
Beschouw bijvoorbeeld hoe Hoffman de complexe relatie tussen kwantumtheorie en bewustzijn adresseert. Hij suggereert dat de bizarre, waarnemer-afhankelijke aard van kwantumfenomenen de manier zou kunnen spiegelen waarop bewustzijn onze realiteit vormgeeft. Denk aan een boom die in een bos valt zonder dat iemand in de buurt is; in de kwantummechanica is het alsof de boom zowel valt als niet valt totdat iemand het waarneemt.
Hoffman stelt voor dat ons bewustzijn een soortgelijke rol zou kunnen spelen bij het creëren van de realiteit die we ervaren. Misschien is de realiteit een uitgestrekt interactief netwerk van bewuste agenten, eenvoudig en complex, die elkaars bewuste ervaringen veroorzaken. Dit idee is misschien niet zo gek als het lijkt, en ik ben het momenteel aan het verkennen.
Maar hier is het punt: zodra we onze massaal intuïtieve, maar massaal onjuiste aanname over de aard van de realiteit loslaten, opent het nieuwe manieren om na te denken over het grootste mysterie van het leven. Ik wed dat de realiteit uiteindelijk fascinerender en onverwachter zal blijken te zijn dan we ooit hadden kunnen voorstellen.
