In de jaren vijftig startten neurowetenschappers een reeks experimenten waarvan de resultaten zo verrassend waren dat zowel wetenschappers als filosofen nog steeds worstelen met de betekenis ervan. Deze experimenten betroffen unieke individuen die een destijds nieuwe vorm van hersenoperatie hadden ondergaan, die de linker- en rechterhersenhelft van elkaar isoleerde. Deze patiënten leden vaak aan ernstige epilepsie en hadden meerdere keren per dag last van aanvallen.
De operatie doorkliefde hun corpus callosum, de bundel zenuwvezels die normaal gesproken de twee hersenhelften met elkaar verbindt. Chirurgen waren van mening dat de operatie de aanvallen zou verminderen door te voorkomen dat de elektrische stormen van epilepsie van de ene naar de andere kant van het brein konden overslaan.
Ongewone Effecten van de Operatie
Wat betreft het verminderen van de aanvallen was de operatie vaak een succes, waarbij veel van deze patiënten uiterlijk volledig normaal leken en eindelijk vrij waren van hun ergste aanvallen. Echter, alleen onder specifieke testomstandigheden kwam een verbazingwekkende realiteit aan het licht – de twee hersenhelften, nu geïsoleerd van elkaar, leken elk een afzonderlijk bewustzijn te ontwikkelen, ieder in staat om onafhankelijk van de ander te functioneren.
Binnen dezelfde persoon bestonden nu twee centra van bewustzijn. Zoals we zullen zien, heeft dit onderzoek, dat later de Nobelprijs won, verstrekkende implicaties voor onze opvattingen over het zelf, identiteit en de diepe structuur van de menselijke geest.
Unieke Functies en Onafhankelijkheid van Hersenhelften
Behoud van Functies na de Operatie
Het is misschien niet verrassend dat in patiënten met een gespleten brein de twee kanten van het brein hun unieke functies behouden. De linkerzijde, die bij 95 procent van de mensen dominant is voor taal, kan zich verbaal uitdrukken. De rechterhersenhelft, bij een vergelijkbaar hoog percentage mensen, mist deze functie en heeft weinig tot geen spraakvermogen. Toch is ontdekt dat de rechterhersenhelft wel taal begrijpt en nog steeds kan communiceren met fysieke gebaren zoals wijzen en tekenen.
Communiceren met Afzonderlijke Hersenhelften
Om de volledige mate van deze hemisferische onafhankelijkheid te begrijpen, hebben onderzoekers methoden bedacht om exclusief met elke hersenhelft te communiceren. Neem bijvoorbeeld het volgende experiment met een patiënt met gespleten hersenen. Het eerste doel van het experiment is om informatie uitsluitend aan één hersenhelft te presenteren, in dit geval de rechter.
Aangezien de linker- en rechtergezichtsvelden naar de tegenovergestelde zijden van het brein leiden, kan informatie naar de rechterhersenhelft worden gestuurd door een woord of beeld aan het linkergezichtsveld van de patiënt te tonen. Tijdens dit experiment staart de patiënt naar een stip op een scherm, waarbij een woord, zoals ‘tennisbal’, kort aan zijn linkergezichtsveld wordt getoond. Wanneer gevraagd, rapporteert de patiënt, sprekend via zijn linkerhersenhelft, niets te hebben gezien.
Maar als hem gevraagd wordt met zijn linkerhand, die wordt bestuurd door zijn rechterhersenhelft, achter een scherm te reiken en het object te selecteren dat overeenkomt met het zojuist getoonde woord, kiest hij moeiteloos een tennisbal uit een verzameling andere objecten. Als de patiënt wordt gevraagd wat hij nu in zijn hand heeft, achter het scherm, zal hij melden dat hij geen flauw idee heeft. Zijn sprekende linkerhersenhelft heeft simpelweg niet die informatie. En toch weet de rechterhersenhelft, onafhankelijk handelend, precies wat er van haar wordt gevraagd en welk object zij vasthoudt.
Fabels en Interpretaties
Onverwachte Verklaringen
Nog verrassender is wat er gebeurt als het object in het zicht van de linkerhersenhelft wordt gebracht. Als de patiënt nu wordt gevraagd waarom hij de tennisbal heeft gekozen, geeft hij vaak een verzonnen verhaal als verklaring, zoals “Ik koos het omdat ik tennis met mijn vader.” Het is vreemd genoeg zo dat de patiënt lijkt te geloven in deze uitleg, die kennelijk ter plekke is verzonnen.
De Rol van de Linkerhersenhelft als ‘Interpreteerder’
Door dit bizarre confabulerende gedrag wordt de linkerhersenhelft door onderzoekers aangeduid als de ‘interpretator’, omdat het erop lijkt dat een deel van zijn rol bestaat uit het creëren van verklaringen voor handelingen. Deze ontdekkingen bieden een fascinerende inkijk in hoe ons brein complexe informatie verwerkt en verhalen construeert, zelfs wanneer deze niet overeenkomen met de werkelijkheid.
De Verdeelde Geest
Opmerkelijke Normaliteit Ondanks Hersensplitsing
Ondanks deze bevindingen lijken patiënten met een gespleten brein vaak opmerkelijk normaal. Er zijn echter zeldzame gevallen waarin gespleten breinpatiënten een aandoening ontwikkelen die bekend staat als intermanuele conflicten. Bij dergelijke personen lijken de twee hersenhelften, elk de controle hebbend over de tegenovergestelde zijde van het lichaam, conflicterende intenties te hebben en strijden ze om objecten of maken ze elkaars werk ongedaan. Zo kan een patiënt bijvoorbeeld zijn shirt dichtknopen met de ene hand terwijl de andere hand zijn inspanningen teniet doet. In een bekend geval van intermanueel conflict reikte een man om zijn partner te omhelzen met de ene hand, terwijl de andere hand haar agressief wegduwde.
Uiteenlopende Persoonlijkheden en Overwegingen
Naarmate de studie van patiënten met een gespleten brein voortduurde, werd het duidelijk dat hun twee hersenhelften zeer verschillende persoonlijkheden konden uitdrukken. De neurowetenschapper Michael Gazzaniga voerde in de vroege jaren 70 studies uit waarin hij vragen stelde aan de ene of de andere hersenhelft van een gespleten breinpatiënt. Aan zijn rechterhersenhelft werd gevraagd naar zijn naam en gewenste beroep, waarop hij reageerde door zijn naam met Scrabble letters te spellen en daarnaast het beroep raceautocoureur te plaatsen. Echter, toen dezelfde vraag aan zijn sprekende linkerhersenhelft werd gesteld, was zijn reactie volledig anders; deze hersenhelft wilde blijkbaar tekenaar worden. Door verdere experimenten werd ook duidelijk dat de twee hersenhelften diep tegenstrijdige overtuigingen over de wereld konden vasthouden, wat wijst op complex onafhankelijk denken van elke hersenhelft.
Dubbele Bewustzijnsniveaus en de Aard van Bewustzijn
Tegenstrijdige Overtuigingen en Zelfstandig Bewustzijn
In een onderzoek uitgevoerd door neurowetenschapper V.S. Ramachandran rapporteerde een gespleten breinpatiënt mondeling dat hij een atheïst was, maar toen zijn rechterhersenhelft werd gevraagd of hij in God geloofde, wees zijn linkerhand, bestuurd door zijn rechterhersenhelft, onmiddellijk naar het woord “ja.” Zoals Ramachandran het beschreef, bestaan er nu twee mensen in hetzelfde lichaam – “twee sferen van bewustzijn.”
Hoewel sommigen het idee weerleggen dat de twee hersenhelften van deze patiënten individueel bewust zijn, tonen de huidige bevindingen iets anders. Patiënten vertonen verbazingwekkende hemisferische onafhankelijkheid, verschillende gedragsintenties en rivaliteiten. Ze hebben afzonderlijke herinneringen en soms uitgesproken verschillende persoonlijkheden en overtuigingen. Op basis van deze bevindingen is het de mening van de onderzoekers die het dichtst bij dit onderzoek betrokken zijn, dat er in elk van deze hersenhelften een individueel bewustzijn aanwezig is. Als gevolg van hun operatie zijn ze nu twee afzonderlijke bewuste geesten die hetzelfde lichaam bewonen.
Bewustzijn als Fundamentele Eigenschap
Het is opmerkelijk dat deze bevindingen ons niet noodzakelijkerwijs binden aan een materialistische verklaring van de geest, waar bewustzijn wordt gezien als niet meer dan een bijproduct van fysieke hersenprocessen.
Sterker nog, de ontdekking dat bewustzijn kan worden verdeeld, zou zelfs kunnen suggereren dat het een fundamentelere eigenschap is. Zoals we in andere afleveringen hebben verkend, neemt een groeiend aantal academici serieus de mogelijkheid dat bewustzijn tot de diepe fundamenten van de natuur behoort – een kenmerk van de werkelijkheid dat de wetenschap uiteindelijk moet omvatten.
De psychiater en expert in hemisferische verschillen, Iain McGilchrist, heeft gesuggereerd dat een deel van de materialistische motivatie om bewustzijn weg te verklaren als een illusie, in feite het resultaat kan zijn van een groter civiel probleem – wat hij ziet als de opgeblazen dominantie van de linkerhersenhelft in ons denken, samen met zijn intolerantie voor ambiguïteiten en zijn behoefte aan onmiddellijke verklaringen van alles, inclusief dat waarover het onwetend is.
Tweelingen met een Verbonden Geest
De Mogelijkheid van een Verenigd Bewustzijn
Ongeacht de uiteindelijke aard van het bewustzijn, is misschien wel de meest diepgaande implicatie van het onderzoek naar gespleten brein dat, als bewustzijn verdeeld kan worden, het in principe ook gecombineerd kan worden. Zouden we op een dag een manier kunnen ontdekken om twee of meer hersenen met elkaar te verbinden? Zouden twee afzonderlijke geesten echt met elkaar verbonden kunnen worden, en zo ja, kunnen ze dan hun individualiteit behouden? Er is al verrassend bewijs dat het antwoord op deze vragen “ja” is.
Een Unieke Connectie tussen Tweelingen
Op 25 oktober 2006 werden de unieke tweelingen Krista en Tatiana Hogan geboren. Prenatale scans onthulden dat hun schedels onlosmakelijk met elkaar verbonden waren, waardoor ze de zeldzaamste soort Siamese tweelingen vormden. Toch bleken de zussen Hogan op nog een belangrijk aspect uniek te zijn. Niet alleen waren hun schedels onlosmakelijk verbonden, dat gold ook voor hun hersenen.
Al binnen enkele uren na hun geboorte bleek dat Krista en Tatiana een mentale verbinding deelden. Wanneer één van de tweelingen een speen kreeg, stopte de ander ook met huilen. Latere scans onthulden dat de hersenen van de tweelingen verbonden waren door wat een “thalamische brug” werd genoemd. Het team van chirurgen dat de meisjes hielp geboren te worden, voorspelde slechts een kleine kans op overleving, maar tegen alle verwachtingen in overleefden deze unieke tweelingen en kunnen ze nu de ware omvang van de verbinding die ze delen verwoorden.
Krista en Tatiana kunnen elkaars ledematen bewegen, door elkaars ogen zien, elkaars lichamen voelen en zelfs privégedachten delen. Wanneer Krista een object wordt getoond dat buiten het zicht van haar zus is, neemt Tatiana het object ook waar en kan ze zeggen wat het is. Eén tweeling kan voelen wanneer de ander honger heeft of iets nodig heeft en de twee communiceren vaak mentaal, wat zij “praten in ons hoofd” noemen.
Behoud van Individualiteit Ondanks Verbondenheid
Behoud van Persoonlijke Identiteiten
Ondanks hun mentale verbinding behouden de twee zussen hun individualiteit. Krista is energiek en extravert, terwijl Tatiana meer gereserveerd en introvert is. Er bestaat geen twijfel over dat, hoewel hun geesten verbonden zijn, beide zussen individueel bewust zijn. In de volledige gedocumenteerde medische geschiedenis zijn de zussen Hogan de enige geregistreerde zaak van Siamese tweelingen met functioneel verbonden hersenen.
Het is alleen vanwege deze tweelingen dat een zeer oude filosofische aanname eindelijk kan worden weerlegd, het geloof dat de geest inherent een privéfenomeen is. Dankzij Krista en Tatiana weten we nu dat dit niet waar is. Hun unieke geval onthult dat geesten echt met elkaar verbonden kunnen zijn, dat sensaties, informatie, zelfs gedachten en ideeën in principe coherent gedeeld kunnen worden tussen de geesten van individuele hersenen.
Het Combineren van Geesten
De Potentie van Bewustzijnsverbinding
Dit roept de vraag op of we op een dag onze geesten zouden kunnen verbinden met andere bewuste wezens, met iets vergelijkbaars als de thalamische brug die de hersenen van Krista en Tatiana verbindt. Of een dergelijke mogelijkheid binnenkort realiseerbaar zou zijn, het lijkt erop dat mentale combinatie een toegestane realiteit van het bewustzijn is, iets dat in principe kan gebeuren.
Zoals gesuggereerd door gevallen van gespleten brein, kan dit zelfs al binnen onze eigen hersenen plaatsvinden. Bij patiënten met een gespleten brein zien we twee zijden van een brein die elk afzonderlijk een bewustzijn kunnen ondersteunen. Wanneer afgesneden van zijn buur, is het klaar en bereid om onafhankelijk te handelen, alsof de nieuwe situatie niet veel verschilt van hoe het eerder bestond voor de operatie. Zou het kunnen dat onze linker- en rechterhersenhelften al twee semi-autonome geesten zijn, met verschillende maar overlappende bewustzijnscentra? Zou het kunnen dat elk van ons al een combinatie-entiteit is?
Meer dan Speculatieve Toekomsttechnologie
Als dat zo is, dan kan mentale combinatie meer zijn dan een speculatief hoogstandje van toekomstige technologie, en iets dat de menselijke geest al heeft geëvolueerd om te doen. Voor sommigen is een wereld waarin geesten verbonden kunnen zijn een diep verontrustend idee.
Zou er nog enige privacy overblijven in zo’n wereld?
Welke van onze relaties zou een botsing met onze ware gevoelens overleven?
Een legitieme zorg zou ook het risico op totalitaire scenario’s zijn. Zou een overheersende overheid kunnen streven naar het elimineren van alle dissidentie door te eisen dat zijn burgers hun mentale soevereiniteit opgeven? Zou het verlies van mentale privacy het risico lopen om een werkelijk onontkoombare gefaalde wereld te creëren?
De futuroloog David Pearce beschouwt een optimistischer beeld. Als toekomstige mensen deze gevaren kunnen vermijden, kan een technologie van geest tot geest een nieuw tijdperk in de filosofie en ethiek teweegbrengen, een dieper begrip van persoonlijkheid en identiteit, evenals een nieuwe en essentiële waardering voor de veel grotere staat van bewustzijn die op onze verkenning wacht.
Voor Pearce zou het vermogen om dingen echt vanuit het perspectief van een ander persoon te zien de ultieme tool zijn voor diplomatie en conflictoplossing. Zoals hij schrijft, “Het vermogen om je geest te vermengen met die van je vijand door middel van interthalamische bruggen zou een wederzijds begrip openen dat elk gevoel van conflict zou omzetten. Onze nakomelingen zullen, bij wijze van spreken, ramen hebben in elkaars zielen.”
Mogelijkheden voor Intersoortelijke Verbindingen
Dit vermogen zou niet beperkt kunnen zijn tot leden van onze eigen soort. Zou het creëren van een intersoortelijke thalamische brug ook mogelijk zijn? Nieuwe inzichten bieden in de nu mysterieuze innerlijke levens van andere bewuste wezens? Zouden we op een dag eindelijk een definitief antwoord kunnen vinden op de klassieke filosofische vraag, “Hoe is het om een vleermuis te zijn?”
Misschien nog belangrijker, we zouden eventuele resterende onduidelijkheden kunnen oplossen of andere dieren daadwerkelijk bewust zijn, dat zij hun leven in de wereld ervaren met dezelfde gevoelde intimiteit als wij. Het lijkt waarschijnlijk dat dit veel van onze onverschilligheid ten opzichte van hun ervaringen zou oplossen, inclusief het lijden dat wordt veroorzaakt bij die soorten die we nu systematisch tot slaaf maken.
Een verdere speculatie is dat voldoende integratie tussen hersenen meerdere geesten in één zou kunnen laten samenvallen. Wat zou de ervaring zijn van deze nieuwe combinatie-entiteit? Zou het coherent of chaotisch zijn? Zou het de gecombineerde intelligentie van zijn twee of meer onderwerpen hebben? En belangrijker nog, zou dit ethisch zijn? Zou het afsnijden van het netwerk beschouwd kunnen worden als een soort moord?
Heroverweging van het Zelf
De Flexibiliteit van het Zelf
Onder al deze mogelijkheden zijn misschien wel de meest significante implicaties voor onze visie op het zelf. Als de ervaringen van een andere geest net zo intiem gevoeld kunnen worden als die van onszelf, begint het traditionele idee van het zelf zijn levensvatbaarheid te verliezen. Stel je voor dat we onze herinneringen konden delen. Wat als je je een vormend moment uit de zorgeloze jeugd van je vader kon herinneren?
Zou de dag kunnen komen waarop onder onze meest gekoesterde herinneringen sommige zijn die eerst toebehoorden aan een ander persoon, een persoon die misschien niet meer leeft? In dergelijke omstandigheden, wat zou er dan gebeuren met ons idee van het zelf? Het concept van het zelf is een complex filosofisch vraagstuk waarover denkers al millennia lang debatteren. Er is een gevoel waarin andere mensen net zo van ons verschillen als wij van onszelf op verschillende momenten in ons leven.
Continuïteit en Verandering
Het is onze schijnbare continuïteit die ons gevoel van zelf creëert. Maar zoals veel filosofen hebben aangewezen, verandert ieder van ons dramatisch gedurende ons leven. We veranderen onze visies, overtuigingen, houdingen en relaties, en al die tijd sterven onze cellen continu en worden vervangen. Wat mij het meest verbindt met het kind op de foto is dat ik vaag enkele van zijn ervaringen herinner – zijn bundel van hoop en angsten voor zijn eerste schooldag. Maar wat gebeurt er met deze visie op het zelf als herinneringen gedeeld kunnen worden? Wat als ik een even levendige herinnering bezat aan de eerste schooldag van mijn vader?
De Toekomst van Identiteit
Zou een zwakke fysieke continuïteit nog steeds ons idee van wie we zijn bepalen? Het lijkt waarschijnlijk dat in een toekomst van gedeelde ervaringen het idee van een continu zelf, dat toebehoort aan één duidelijk subject, uiteindelijk vervangen zou worden door de meer eenheidige identiteit van bewustzijn zelf – het tapijt waarop alle subjectieve ervaring ontstaat. Het zelf kan uiteindelijk nauwkeuriger worden gezien, als een verschijning binnen het bewustzijn – dat mysterieuze natuurverschijnsel waardoor het universum zich bewust wordt.
Geraadpleegde Bronnen
- Research on split-brain patients by Michael Gazzaniga
- V.S. Ramachandran’s studies on consciousness and split-brain patients
- Intermanual conflict in split-brain patients
Link: YouTube video
Veelgestelde Vragen
Wat is een gespleten brein operatie?
Een medische procedure waarbij de corpus callosum wordt doorgesneden om ernstige epileptische aanvallen te verminderen.
Wat zijn de effecten van een gespleten brein operatie?
De operatie kan leiden tot het ontstaan van twee onafhankelijke bewustzijnen binnen hetzelfde brein.
Hoe communiceren onderzoekers met afzonderlijke hersenhelften?
Door informatie exclusief aan één hersenhelft te presenteren, zoals het tonen van een woord aan het linkergezichtsveld.
Wat is de rol van de linkerhersenhelft als ‘interpreteerder’?
De linkerhersenhelft creëert verklaringen voor handelingen, zelfs als deze niet overeenkomen met de werkelijkheid.
Wat zijn de implicaties van gespleten brein experimenten voor ons begrip van bewustzijn?
Ze suggereren dat bewustzijn verdeeld kan worden en mogelijk een fundamentelere eigenschap van de natuur is.
