Loslaten is een essentiële levensles die ons kan helpen meer in vrede te leven met onszelf en de wereld om ons heen.
Als we vasthouden aan verwachtingen, zorgen of materiële dingen, kunnen we ons opgesloten voelen in patronen van stress en onvrede.
Dit verslag van een lezing door de beroemde Brits-Amerikaanse filosoof Alan Watts biedt waardevolle inzichten in hoe we die greep kunnen loslaten.
Watts legt uit dat dit een kernprincipe is van het boeddhisme, een levensfilosofie die zoveel meer omvat dan alleen een religie. Het gaat over het leren omarmen van de voortdurende stroom van verandering in het leven, in plaats van ertegenin te gaan.
Alvast 5 van de belangrijkste punten
- Boeddhisme is een filosofie gericht op het ontwaken uit een soort collectieve hypnose over wie we denken te zijn.
- Het loslaten gebeurt niet door vast te houden aan nieuwe overtuigingen, maar juist door alles los te laten.
- De beoefening omvat speciale vragen en oefeningen die je dwingen los te laten wat je vasthoudt.
- Het ultieme doel is een toestand van niet-gehechtheid en volledig aanwezig zijn in het hier-en-nu.
- De zoektocht vergt een speciaal soort dialoog tussen de student en leraar die de student uitdaagt en confronteert.
Wat is boeddhisme eigenlijk?
Volgens Watts is boeddhisme geen religie in de westerse zin van het woord. Het is eigenlijk een manier van leven die veel verder reikt dan enkel geloofsovertuigingen. Het omvat alle aspecten van het bestaan, van eten en koken tot gezinsleven en het bouwen van huizen. Het is de totale hindoeïstische levensstijl die moeilijk te exporteren valt naar andere culturen.
Dat is precies de reden waarom het boeddhisme ontstond – als een manier om de essentie van de hindoeïstische filosofie over te brengen buiten de Indiase culturele context. Boeddhisme probeert de kern van het ontwaken te vangen, vrij van culturele symboliek.
De droom van het afgescheiden ‘ik’
De centrale metafoor van het boeddhisme is dat we in een droom of collectieve hypnose leven, vastgeklampt aan het concept van onszelf als een afgescheiden individu. We negeren de werkelijkheid dat alles voortdurend verandert en diep verbonden is. Volgens Watts is de taak van de Boeddha om ons wakker te schudden uit deze droom van afgescheidenheid.
Hij noemt het de illusie van het afzonderlijke zelf, of in boeddhistische termen de ‘sakaya’. We zijn zo gefocust op dat ene stipje van aandacht, dat we de rest van het veld negeren waarvan dat stipje slechts een onderdeel is.
De weg van loslaten
De praktijk van het boeddhisme draait dan ook om het loslaten van die illusie. Niet door nieuwe overtuigingen of geloven aan te nemen, maar juist door al je overtuigingen en ideeën over het leven los te laten. Het is een pad van ‘niet-gehechtheid’ zoals het genoemd wordt.
Dat gebeurt via een speciale dialoog tussen student en leraar. De leraar confronteert de student met schijnbaar absurde vragen die elke poging om zich vast te klampen aan concepten radicaal ondermijnen. Het doel is de student zover te krijgen dat hij of zij zich volledig overgeeft aan de leegte of ‘het grote niets’.
De confronterende leraar-student dialoog
Watts beschrijft de typische leraar-student interactie in deze traditie. De leraar beweert in eerste instantie dat hij niets te leren heeft. “Boeddhisme heeft geen doctrines om in te geloven,” zegt hij tegen nieuwe leerlingen. Hij weigert hun elk concept of plan van aanpak te geven.
De gedachte hierachter is dat de student moet worden uitgedaagd en geconfronteerd. Wordt de nieuweling geduldig en blijft dringen bij de leraar, dan ontstaat er een opbouwende dynamiek waarbij de student steeds verder wordt uitgedaagd zijn eigen overtuigingen en ideeën los te laten.
Verklarende woordenlijst
- Dharma: het pad of de leer van het boeddhisme.
- avidya: de staat van onwetendheid of verblinding die ons vastzit in de illusie van het afgescheiden zelf.
- satori: het ontwaken uit die illusie, het plotseling besef van eenheid en niet-dualiteit.
- zen: een belangrijke boeddhistische stroming die loskomen en ‘totale aanwezigheid’ centraal stelt.
De uiteindelijke les: leven zonder houvast
Wat de student uiteindelijk realiseert, is dat er niets vasts is om je aan vast te klampen. Het leven is een voortdurende stroom van verandering waarin alles opkomt en weer vergaat, net als de ademhaling. Je kunt misschien even houvast lijken te vinden, zoals de kat tijdelijk houvast heeft als zij uit de boom valt. Maar net als de kat moet je loslaten en je overgeven aan die stroom.
Het boeddhisme leert ons met lege handen te leven in deze dynamische werkelijkheid van voortdurend ontstaan en vergaan. Eigenlijk is het niet eens een filosofie, maar een praktijk van losmaken, ontdoen en loslaten. Een leerproces zonder einde waarin de dialoog tussen student en leraar de sleutel vormt.
Zen: loslaten in de alledaagse praktijk
Een boeddhistische stroming die deze levenshouding van losmaken en loslaten uitdraagt, is zen. Deze Chinese en Japanse vorm van boeddhisme streeft naar een staat van volkomen aanwezigheid in het hier-en-nu. Niet door theorie te bestuderen, maar door de directe ervaring van ‘niet-gehechtheid’.
De boeddha met de grote buik
Deze houding van speelsheid en zogenaamde onverschilligheid komt tot uiting in iconen als de ‘lachende Boeddha’: de afbeelding van een zittende, gezette figuur met een enorme, kwabberende buik. Volgens Watts verbeeldt deze portrettering precies de zenleer van een mentaliteit van ontspannen loslaten.
De dikke buik staat symbool voor aanvaarding en omarming van het leven in al zijn aspecten. De glimlach suggereert iemand die niet zwaarwichtig of moralistisch omgaat met spirituele groei, maar deze eerder levendig en met een knipoog benadert.
De kunst van genieten zonder gehechtheid
De zenfilosofie spoort ons aan actief deel te nemen aan de wereld en ten volle te genieten van het bestaan. Echter zonder je ergens aan vast te klampen of iets krampachtig proberen te behouden. Het draait om een mentaliteit van aanvaarden en loslaten, telkens weer.
Zenmeesters stonden er bijvoorbeeld op dat hun leerlingen een huishouden onderhielden en deelnamen aan alle dagelijkse bezigheden zoals koken en schoonmaken. Maar met een innerlijke losheid en aanwezigheid van geest, in plaats van opgesloten te raken in bezorgdheden over hoe het ‘hoort’.
De kunst van een vloeiend bestaan
Volgens Watts moeten we in het leven leren stromen als water. Zoals een beekje meandert en vloeit langs hindernissen, zonder ergens gehecht aan te raken. Met een gelaten aanvaarding van de stroom van gebeurtenissen waar we doorheen bewegen.
Die beweeglijkheid en flexibiliteit is de kern van de boeddhistische levenshouding. Erken dat alles onvermijdelijk verandert en kijk uit naar obstakels waar je je aan vasthoudt. De uitdaging is om zonder al te veel wrijving met de stroom mee te gaan in plaats van ertegen te vechten.
Conclusie
Uiteindelijk is loslaten en niet-gehechtheid volgens Alan Watts misschien wel de meest waardevolle les die het boeddhisme ons kan leren. Het ontmaskert de illusie dat we totale controle kunnen hebben en moedigt een levenshouding van flexibiliteit en berusting aan.
Door los te laten wat we zo graag willen vasthouden, maken we ruimte voor de directe ervaring van het bestaan in al zijn onvoorspelbaarheid en veranderlijkheid. En komen we tot rust in een staat van aanwezigheid bij wat er hier en nu werkelijk is, zonder verdere verhalen of illusies.
Geraadpleegde bronnen:
Ramm, B. (2021). The Technology of Awakening: Experiments in Zen Phenomenology. Religions. Een onderzoek naar Zen fenomenologie en de technologie van ontwaken.
Knauft, B. (2019). Self-possessed and Self-governed: Transcendent Spirituality in Tibetan Tantric Buddhism. Ethnos, 84, 557 – 587. Studie over transcendente spiritualiteit in het Tibetaanse tantrisch boeddhisme.
Zalta, A. (2022). “Dual awakening?”. Poligrafi. Discussie over het concept van duale ontwaking.
Veelgestelde Vragen
Wat is de kern van boeddhistische filosofie volgens Alan Watts?
Boeddhistische filosofie draait om ontwaken uit de illusie van een afgescheiden zelf en het omarmen van voortdurende verandering.
Hoe helpt loslaten volgens Alan Watts?
Loslaten helpt om patronen van stress en onvrede te doorbreken door niet vast te houden aan overtuigingen en verwachtingen.
Wat betekent niet-gehechtheid in het boeddhisme?
Niet-gehechtheid betekent het loslaten van alle overtuigingen en ideeën om volledig aanwezig te zijn in het hier en nu.
Hoe verloopt de leraar-student interactie in het boeddhisme?
De leraar stelt schijnbaar absurde vragen om de student uit te dagen en hun gehechtheid aan concepten te doorbreken.
Wat is de betekenis van Zen in het dagelijks leven?
Zen richt zich op totale aanwezigheid in het hier en nu door directe ervaring van niet-gehechtheid, zonder theoretische studie.
