“Een mens zal alles doen, hoe gek het ook klinkt, om zijn ware ik niet onder ogen te hoeven zien.” – Carl Yung
Toen ik deze woorden van Carl Jung voor het eerst las op een internet meme, bracht het me op het spoor van de context eromheen. Ik ontdekte dat de diepe zingeving van dit citaat veel verder reikt dan alleen een one-liner uitgegooid als een snelle one-liner. We zullen dat bespreken, maar laten we eerst deze inleiding eens goed belichten.
Je eigen pijn, woede en ondeugden zijn de gevolgen van een lichamelijke beperking in deze werkelijkheidsvorm die we symbolisch de kubus hebben genoemd. Deze Schaduw wordt geworpen door het hebben van een lichaam dat een verduistering vormt voor het licht, zijnde je ware, hogere zelf. Omdat deze Schaduw donker is, noemen we die zwart. Met andere woorden: deze Schaduw is een geschenk voor je, zolang je een lichaam hebt om die schaduw te werpen en de ballen hebt om haar te omarmen.
Lees ook: 56 levenslessen van Carl Jung die mannen te laat in het leven leren 🧠
Omarm je dierlijke natuur als een monnik
Sommigen proberen zich monnikachtig te gedragen door deze negatieve aspecten volledig te vermijden, maar dit is een gevaarlijke vergissing. Wijze mannen zoals monniken en zwijgzame wijzen, tot aan de eerlijke, vriendelijke man van alle dag, hebben geleerd hun Schaduw te integreren en dit deel van zichzelf lief te hebben als iets natuurlijks: de dierlijke natuur gekoppeld aan het goddelijke.
Door de schaduw te vermijden, maken we hem juist groter. Het beste wat we kunnen doen, is ernaar kijken en deze vermeden puzzelstukjes van het complete zelf analyseren om erachter te komen waar ze vandaan komen en hoe ze ontstaan. Hierdoor kun je deze duistere regio’s van de psyche beheersen en benutten. Dit donkere deel van de geest is de helft van wie we zijn.
Onschuld versus ongevaarlijkheid
Er is een belangrijk onderscheid te maken tussen wat vredige onschuld is en wat slechts ongevaarlijkheid is. Iemand die krachtig is, kiest natuurlijk voor vrede en heeft dus een grote deugd gevonden, omdat hij in staat is schade toe te brengen maar dat niet doet, zelfs niet als hij in de verleiding komt. In plaats daarvan gebruikt hij zijn eigen Duisternis als een instrument voor het goede. Daar schuilt veel energie in.
Iemand die zwak is, kan zich echter veinzen als vredelievend, maar in mijn ogen is dit een zelfdestructieve gewoonte van zogeheten deugdzaamheid vertonen. Het is beter om jezelf als zwak te bestempelen en op die manier respect te verdienen door de waarheid te spreken, dan een vals persona aan te nemen dat uiteindelijk als een uitgerekte rubberband zal breken en je zo hard zal raken. Door je zwakheden toe te geven, kom je vanzelf bij je sterke punten uit, dat is een feit.
Bijvoorbeeld, ik heb veel vrouwelijke energie in mij. Ik geniet van kunst en knutselen, poëzie en spelen met kinderen en kittens, zoals je hebt gezien. Maar toen ik in de bouwsector ging werken, was er de verleiding om net zo stoer te doen als de andere mannen, om er een van de jongens bij te horen. Maar ik begreep genoeg van Jung en Campbell om te beseffen dat ik daarmee opgevreten zou worden. Daarom deed ik precies het tegenovergestelde en bracht intellect en creativiteit in, wat me verschillende kansen opleverde in die ruwe wereld van de bouw – een wereld die dringend behoefte blijkt te hebben aan out-of-the-box denkwijzen voor probleemoplossingen.
Deze eerlijkheid naar jezelf toe helpt ons te identificeren hoe en waarom we anderen beoordelen, vaak op basis van geen enkele criteria. We vellen oordelen over mensen die we niet eens kennen, dat is raar. De manier waarop je het idee van iemand in je hoofd hebt, is slechts één versie van die persoon die afwijkt van ieders andere versie. Het is dus een unieke weergave van die persoon, uitsluitend gebaseerd op jouw perspectief. Wat je goed vindt aan die persoon, is wat je in jezelf waardeert. En wat je afstotelijk vindt in een ander, is waar je innerlijk mee worstelt.
Dat is waar schaduwwerk om de hoek komt kijken, een praktijk die je met kop en al in gezonde woede stort. Het spreekt voor zich dat woede slechts brandstof is voor slechte beslissingen. Bruce Lee zei ooit: “Een man is op zijn slechtst wanneer hij zichzelf niet begrijpt. Hij zal streven naar uiterlijke zekerheden in plaats van het innerlijke werk te doen dat ware zekerheid en “gronden” brengt.” Cultiveer en school jezelf daarom goed.
Als een wolf bijvoorbeeld te veel pups heeft voor de roedel om voor te zorgen, zal hij de zwakste pasgeboren pup opeten. Het lijkt een gruweldaad voor ons mensen, maar we beseffen niet dat deze daad bijdraagt aan het welzijn van de hele roedel. Op een vreemde manier voor ons kan het zelfs als een daad van liefde worden gezien. Mieren zijn een voorbeeld van de vele schepselen die vreselijke dingen doen volgens onze normen en waarden, zoals verkrachting, oorlog en kinderarbeid. Als dit soort praktijken plaatsvindt, bestuderen we ze als natuurverschijnselen en proberen we er niet tussen te komen of onze waarden op te leggen. Bij soortgenoten die slechts licht van ons afwijken, nemen we echter een wrede houding aan. We veroordelen hen alsof wij gelijk hebben en ons gezichtspunt gebaseerd is op een soort absolute rechtvaardigheid.
Dit laat zien dat de aard van iemands misstap ons op een persoonlijke manier herinnert aan onszelf, of we ons daar nu bewust van zijn of niet. De moderne psychologie begint te begrijpen dat woede geen primaire emotie is en niet op zichzelf kan bestaan. Er zijn geen externe krachten die je woede kunnen laten voelen. Het lijkt erop dat woede een maskerende emotie is om angst te verbergen. Als we angst voelen, is er een reactie op externe krachten die zich vaak uit als haat en jaloezie, wat ook maskerende emoties voor angst lijken te zijn. Dit geldt vooral voor mannen die al op zeer jonge leeftijd leren geen angst of andere kwetsbare gevoelens te tonen. Dit voortkomt uit een achterhaalde traditie.
Angst en de dierlijke natuur
In plaats van onze kinderen te leren angst te vermijden, zouden we ze moeten leren deze oergedreven te benutten als instrument. We kunnen de energie van woede en jaloezie beter aansturen als we beseffen dat we slechts fractale bijproducten zijn van een onvermijdelijke biologische angstreactie van ons zenuwstelsel. Dit staat bekend als de dierlijke natuur in zowel de alchemie als het zenboeddhisme.
Als we de emotie herkennen en de herkomst ervan terug kunnen voeren op angst, zijn we in staat ons te gedragen op een manier die beter uitkomt voor ons toekomstige ik. Extern reageren op woede zal nooit een adequate oplossing bieden voor enig probleem. Net zoals Alan Watts zei: “Geen enkele mate van angst heeft ooit een probleem opgelost.” Het is vaak net als blazen op een open vlam met de bedoeling die te doven, maar waardoor het vuur zich juist verder verspreidt naar kwetsbaardere plekken.
Het herkennen van angst geeft ons echter de gemoedstoestand om uit het aangeboren vechten-of-vluchten responssysteem te kiezen. We krijgen de kans om een offer te brengen, en dat offer moet altijd onze kleine ik zijn. Als deze emoties opborrelen, moeten we op dat moment pauzeren en bewust proberen de vlammen niet aan te wakkeren. Figuurlijk moeten we dan kalm water halen om het vuur te blussen, of in veel gevallen gewoon weglopen. We negeren wat de vlammen voedt of kijken er van een afstandje naar hoe het vuur zichzelf uitbrandt.
Er zijn inderdaad gevallen en mensen die simpelweg niet geholpen kunnen worden. Maar heb je ooit gemerkt dat we schurken nodig hebben om onszelf gelijk te geven? Ondertussen denkt de schurk dat hij gelijk heeft en wij het mis hebben. Wat we vaak over het hoofd zien, is dat we samen het strijdtoneel betreden en deze wrijvingsdans uitvoeren als één geheel. Onze tegenstanders zijn dus eigenlijk kameraden in het spel, welk spel dan ook – tennis of wat dan ook. De andere partij is het sleutelelement dat het spel mogelijk maakt. Ze zijn de reden dat we spelen. Vijanden zijn vrienden, dus haat niet het spel, maar waardeer het.
Bemin je tegenstanders
Laten we nog een stap verder gaan: met training kunnen we vrede en veiligheid vinden door de speler én het spel te omarmen. Onze tegenstanders zijn hier om met ons te strijden. Als zij niet zouden strijden voor wat voor hen juist is, zou er simpelweg geen spel zijn en geen punten te behalen, bedoel ik daarme. Het toegeven te behoren tot de democraten of republikeinen, is een teken van arrogantie en onwetendheid. In plaats daarvan zouden we de ander moeten zeggen: “Je bestaan als dit persona is absoluut noodzakelijk voor mij.” Dáár wacht je veiligheid in de acceptatie van anderen.
Breng het onderbewuste naar het bewustzijn
Tot zover het citaat van Carl Jung: “Totdat je het onderbewustzijn bewust maakt, zal het je leven leiden en zul je het noodlot noemen.” Deze woorden raken een gevoelige snaar in de psyche, alsof we een diepe waarheid van duizend beelden hebben aangeboord. Er kan zoveel uit deze ene zin worden ontleed en zoveel scenario’s worden belicht door dit ene idee. Wat betekent het om het onderbewuste bewust te maken? Oftewel, het onderliggende naar boven te brengen. En hoe stuurt het ons leven zonder dat we het beseffen? En waarom geven we, eenmaal dit proces heeft plaatsgevonden, de externe wereld of het ‘noodlot’ de schuld?
Een eenvoudig voorbeeld van deze psychologische maar cryptische boodschap kan het geval zijn van jeugdtrauma’s die iemand naar micro-gedragingen hebben geleid zonder dat diegene het beseft. Dit gebeurt op basis van overlevingsreacties op deze traumatische gebeurtenissen op de leeftijd waarop onze gedragspatronen nog worden ontwikkeld en vastgelegd. We weten nu dankzij de wetenschap van neuroplasticiteit dat geen enkel gedragspatroon permanent hoeft te zijn en dat elk denkpatroon kan worden veranderd met discipline en opoffering. Maar eerst moeten we weten wat die patronen precies zijn voordat we ze veilig en effectief kunnen benaderen.
Stel dat een jongen voor zijn achtste jaar door zijn moeder wordt verlaten. Hij zal ongetwijfeld een soort overlevingsmechanisme ontwikkelen om met deze leegte om te gaan. Dit hoeft op die leeftijd niet pijnlijk te zijn, omdat hij weinig andere levensgebeurtenissen heeft om het mee te vergelijken. Maar als hij later een relatie aangaat met een vrouw, kan hij die leegte van een moederfiguur onbewust gaan opvullen door zich aan zijn partner te hechten of juist het tegenovergestelde, een dominante afwijzing. Beiden zijn sluimerende energieën, als een opgerolde slang, waar veel kracht in schuilt die kan worden benut.
Zonder zich bewust te zijn van zijn eigen programmering vóór die relatie, zal hij die sluimerende slangenkracht in kleine stapjes tot uitdrukking brengen. Dit mondt uit in patronen van gedrag die wrijving veroorzaken, zowel innerlijk als met zijn partner, wat een overigens gezonde relatie vaak vernietigt. Nu kan het zo zijn dat het eerdere trauma geen fysieke gezondheidsproblemen veroorzaakte, maar door de stroom van cortisol en andere natuurlijke verdedigingsmechanismen die het oproept, verandert en vermindert vaak de fysieke gezondheid van iemand die zich niet eens bewust is van het trauma.
Onwetendheid is zeker geen zegen, laten we dat gezegde maar afschaffen. We moeten deze patronen herkennen voordat we verder kunnen. Meditatie, zelfreflectie, mind-expanding activiteiten kunnen iemand helpen bewust te worden van deze aangeleerde responssystemen. Dan kan diegene zijn of haar gedrag daarop aanpassen. Betekent dit dat de pijn is weggenomen? Nee, het zal alleen maar erger worden tijdens deze bewustwording, en dat is precies de bedoeling. Wanneer we die onderbewuste programmering aanraken die die pijnlijke beelden herbergt, stoten we op veel duisternis.
Als we voor deze draak vluchten, raken we uitgeput en gaan we door met dezelfde patronen, nu aangewakkerd door angst. Maar als we de draak onder ogen durven zien en rustig met deze pijnlijke bewustwording omgaan – wat oom Joe “de draak onder ogen zien” noemde – kunnen we ons gedrag bewust aanpassen aan wat we over onszelf hebben geleerd, die dingen die we voor onszelf verborgen hielden. Het onderbewuste is nu bewust geworden, het onderliggende is naar boven gebracht, het donkere is verlicht. En zoals alle spreekwoorden luiden: we kunnen ons nu gaan gedragen op manieren die onze voorkeursresultaten dienen, zolang die maar de mensheid dienen.
Dit is de hermetische wet van oorzaak en gevolg, behalve dat wij nu bewust het gevolg veroorzaken, met voorbedachten rade zou ik zeggen. Deze verbetering leidt tot een leven dat anders per ongeluk een afgrond had kunnen zijn, waar we het noodlot de schuld van gaven. We maken nu subtiele rechtse bochten in plaats van één gigantische drastische draai, tenzij je die ene drastische ommezwaai wilt maken, dat kan ook, maar het is wat riskanter voor je geestelijke gezondheid als je het in één keer doet.
We kunnen nu nemen wat anderen het noodlot noemen in onze eigen handen en de omringende werkelijkheid programmeren, in plaats van dat de werkelijkheid ons programmeert. Wat er met ons gebeurde, gebeurt nu voor ons, zolang we de moed hebben om die doos te openen die onze donkerste vormen van programmering en negatieve archetypen herbergt. Om de blij-doorstroomde moeder aan te halen die op dit kanaal een paar keer is genoemd: “Wanneer door de overvloed van je tranen het innerlijke en het uiterlijke zijn samengesmolten tot één, zul je Haar vinden die je met zoveel angst hebt gezocht, dichterbij dan het dichtste, de adem des levens zelf, de essentie van ieder hart.”
Onze oude vriend Manly P. Hall, met zijn 33e graad, zei: “Ze dwalen in het donker op zoek naar het licht, niet beseffend dat het licht in het hart van de duisternis schijnt.” En om nog even buiten het esoterische domein te treden, wil ik graag een citaat aanhalen van John Witherspoon uit de film Friday: “Je gaat vechten, je gaat verliezen, maar je zult leven om een andere dag nog te vechten.” Ook in komedies schuilen parels van wijsheid.
De eenheid van tegenstellingen
Hoe is het concept van de eenheid van tegenstellingen hier van toepassing? Laten we het eens hermetisch benaderen, of volgens het boeddhistische middenpad. Dit idee kan worden verwoord in technische, cryptische taal, maar de essentie is eenvoudig. Stel je een rubberband voor tussen je handen, verbonden met een middelpunt, zoals een katapult. Het is het beste ons leven zo te leiden. Beschouw mijn linkerhand als ongemak en pijn, en mijn rechter als plezier en voldoening. Als we ons leven zo leiden, slijt die rubberband snel en wanneer hij knapt, zal hij drastisch naar de linkerkant schieten.
Op dezelfde manier trekt een gezonde Donkere Nacht der Ziel aan de linkerkant, en als je dat op een gezonde manier accepteert, zal het niet breken maar je juist naar de rechterkant katapulteren. Door de spanning tussen de polen in balans te houden, creëer je een gezond evenwicht dat de slinger laat zwaaien en centreren in een vloeiende beweging – het hermetische principe van Ritme.
Een grappig voorbeeld is die priester van een tijd geleden die jarenlang preekte tegen de zonden van homoseksualiteit, en vervolgens op heterdaad werd betrapt met een minderjarige mannelijke prostituee. Of hij het nu wist of niet, hij had zichzelf onderbewust in die positie gemanoeuvreerd om betrapt te worden. Hij leefde zijn leven door met alle kracht aan deze rubberband naar rechts te trekken, en kwam vervolgens keihard aan de andere kant terecht.
Wat als hij die tegenstellingen had verenigd en openlijk zijn zwakheden had toegegeven, zoals we aan het begin zeiden? Hij had kunnen preken over zijn eigen worsteling met homoseksualiteit. Omdat hij dat om een of andere reden als immoreel beschouwde, ontkende hij dat deel van zijn dierlijke natuur. Daardoor bracht het onderbewustzijn het niet naar het bewustzijn en stuurde het zijn lot, wat hij noodlot noemde. Door deze gebeurtenissen heeft hij alles verloren, echt alles. Maar als hij openlijk had toegegeven hiermee te worstelen, zou die rubberband soepel hebben gebogen. Ondanks wat haters, had hij dan misschien nog steeds kunnen preken als een unieke en eerlijke prediker.
In dat licht is het voor niemand een geheim dat ikzelf worstel met drugs en alcohol. Toch sta ik hier woorden te slingeren over het belang van nuchterheid, woorden waar ik in geloof. Als ik de verslaafde in mijzelf zou ontkennen en een houding zou aannemen tegen middelenmisbruik, zou ik onherroepelijk hervallen en als een bedrieger worden gezien, waardoor ik dit allemaal zou verliezen. Mijn eigen Schaduw achtervolgt me dagelijks, er is geen manier om haar te negeren.
