Sterk bewerkte voedingsmiddelen worden duidelijk in verband gebracht met een slechte gezondheid. Maar wetenschappers beginnen pas nu te begrijpen waarom.
Halverwege de jaren negentig merkte Carlos Monteiro, een voedings-epidemioloog in Brazilië, iets verontrustends op: de obesitas percentages onder kinderen in zijn land stegen snel.
Om te begrijpen waarom, onderzochten hij en zijn collega’s aan de Universiteit van São Paulo de gegevens over de trends in boodschappen van Braziliaanse huishoudens om te zien of deze in de afgelopen jaren waren veranderd.
De onderzoekers ontdekten dat mensen minder suiker, zout, bakoliën en basisvoedingsmiddelen zoals rijst en bonen kochten en meer bewerkte voedingsmiddelen zoals frisdrank, worstjes, instant noedels, verpakt brood en koekjes.
Om die tweede categorie voedsel te beschrijven, introduceerde Dr. Monteiro een nieuwe term in de wetenschappelijke literatuur – sterk bewerkte voedingsmiddelen, of UPFs- en definieerde het. Ze zouden later sterk bewerkte voedingsmiddelen in verband brengen met gewichtstoename bij kinderen en volwassenen in Brazilië.
UPF: Ultra Processed Foods
Sindsdien hebben wetenschappers verbanden gevonden tussen sterk bewerkte voedingsmiddelen en een reeks gezondheidsproblemen, waaronder hartziekten, diabetes type 2, obesitas, gastro-intestinale ziekten en depressie, evenals vroegtijdige sterfte.
Dat is zorgwekkend, zeggen experts, aangezien sterk bewerkte voedingsmiddelen een belangrijk onderdeel zijn geworden van de voeding van mensen wereldwijd. Ze zijn goed voor 67 procent van de calorieën die worden geconsumeerd door kinderen en tieners in de Verenigde Staten, bijvoorbeeld.
Maar er blijven veel vragen. Wat zijn sterk bewerkte voedingsmiddelen precies? En hoe sterk is het bewijs dat ze schadelijk zijn? We vroegen experts om deze en andere vragen te beantwoorden.
Wat zijn sterk bewerkte voedingsmiddelen?
Om voedingsmiddelen te bestuderen op basis van hoe ze zijn verwerkt, ontwikkelden Dr. Monteiro en zijn collega’s een voedsel classificatie systeem genaamd Nova, genoemd naar het Portugese en Latijnse woord voor “nieuw.” Het is sindsdien overgenomen door onderzoekers over de hele wereld.
Het Nova-systeem verdeelt voedingsmiddelen in vier categorieën:
- Onbewerkte of minimaal bewerkte voedingsmiddelen, zoals verse of diepgevroren groenten en fruit, bonen, linzen, vlees, gevogelte, vis, eieren, melk, gewone yoghurt, rijst, pasta, maïsmeel, bloem, koffie, thee en kruiden en specerijen.
- Bewerkte culinaire ingrediënten, zoals bakoliën, boter, suiker, honing, azijn en zout.
- Bewerkte voedingsmiddelen gemaakt door voedingsmiddelen uit Categorie 1 te combineren met de ingrediënten van Categorie 2 en ze te conserveren of te modificeren met relatief eenvoudige methoden zoals inblikken, bottelen, fermenteren en bakken. Deze groep omvat vers gebakken brood, de meeste kazen en ingeblikte groenten, bonen en vis. Deze voedingsmiddelen kunnen conserveermiddelen bevatten die de houdbaarheid verlengen.
- Sterk bewerkte voedingsmiddelen gemaakt met industriële methoden en ingrediënten die je normaal niet in supermarkten vindt – zoals glucose-fructosestroop, gehydrogeneerde oliën en geconcentreerde eiwitten zoals soja-isolaat. Ze bevatten vaak additieven zoals smaakstoffen, kleurstoffen of emulgatoren om ze aantrekkelijker en smakelijker te maken. Denk aan frisdranken en energiedrankjes, chips, snoep, gearomatiseerde yoghurts, margarine, kipnuggets, hotdogs, lunchvlees, verpakte macaroni en kaas, zuigelingenvoeding en de meeste verpakte broden, plantaardige melk, vleesvervangers en ontbijtgranen.
“Als je naar de ingrediëntenlijst kijkt en je ziet dingen die je niet zou gebruiken bij het thuis koken, dan is dat waarschijnlijk een sterk bewerkt voedingsmiddel,” zei Brenda Davy, een voedingsprofessor aan Virginia Tech.
Het Nova-systeem classificeert voedingsmiddelen opmerkelijk genoeg niet op basis van voedingsstoffen zoals vet, vezels, vitamines of mineralen. Het is “agnostisch ten opzichte van voeding,” zei Maya Vadiveloo, een universitair hoofddocent voeding aan de Universiteit van Rhode Island.
Dat heeft geleid tot debat onder voedingsexperts over de vraag of het nuttig is om de gezondheid van een voedingsmiddel te beschrijven, deels omdat veel sterk bewerkte voedingsmiddelen – zoals volkorenbrood, gearomatiseerde yoghurts en zuigelingenvoeding – waardevolle voedingsstoffen kunnen leveren, aldus Dr. Vadiveloo.
Zijn sterk bewerkte voedingsmiddelen schadelijk?
Het meeste onderzoek dat sterk bewerkte voedingsmiddelen koppelt aan een slechte gezondheid is gebaseerd op observationele studies, waarin onderzoekers mensen vragen naar hun dieet en vervolgens hun gezondheid jarenlang volgen.
In een grote review van studies die in 2024 werd gepubliceerd, rapporteerden wetenschappers dat de consumptie van sterk bewerkte voedingsmiddelen werd geassocieerd met 32 gezondheidsproblemen, met het meest overtuigende bewijs voor aan hartziekten gerelateerde sterfgevallen, type 2 diabetes en veel voorkomende psychische problemen zoals angst en depressie.
Dergelijke studies zijn waardevol, omdat ze naar grote groepen mensen kunnen kijken – de review van 2024 omvatte resultaten van bijna 10 miljoen mensen – gedurende de vele jaren die het kan duren voordat chronische gezondheidsproblemen zich ontwikkelen, zei Josiemer Mattei, een universitair hoofddocent voeding aan de Harvard T.H. Chan School of Public Health.
Ze voegde eraan toe dat de consistentie van het verband tussen sterk bewerkte voedingsmiddelen en gezondheidsproblemen haar vertrouwen vergrootte dat er een echt probleem was met de voedingsmiddelen.
Maar de observationele studies hebben ook beperkingen, zei Lauren O’Connor, een voedingswetenschapper en epidemioloog die eerder werkte bij het Ministerie van Landbouw en de National Institutes of Health. Het is waar dat er een correlatie is tussen deze voedingsmiddelen en chronische ziekten, zei ze, maar dat betekent niet dat sterk bewerkte voedingsmiddelen direct een slechte gezondheid veroorzaken.
Dr. O’Connor vroeg zich af of het nuttig is om zulke “scherp verschillende” voedingsmiddelen zoals snoep-ontbijten met bijvoorbeeld chocola en suikers en ontbijtgranen in één categorie te plaatsen.
Bepaalde soorten sterk bewerkte voedingsmiddelen, zoals frisdrank en bewerkt vlees, zijn duidelijker schadelijk dan andere. Sterk bewerkte voedingsmiddelen zoals gearomatiseerde yoghurts en volkorenbrood zijn daarentegen in verband gebracht met een verminderd risico op het ontwikkelen van type 2 diabetes.
Veelgestelde Vragen
Wat zijn sterk bewerkte voedingsmiddelen?
Sterk bewerkte voedingsmiddelen zijn industrieel geproduceerde voedingsmiddelen met ingrediënten zoals glucose-fructosestroop, gehydrogeneerde oliën en additieven. Voorbeelden zijn frisdranken, chips en snoep.
Waarom zijn sterk bewerkte voedingsmiddelen schadelijk?
Sterk bewerkte voedingsmiddelen zijn in verband gebracht met gezondheidsproblemen zoals hartziekten, diabetes type 2, obesitas en depressie. Ze bevatten vaak ongezonde toevoegingen en missen essentiële voedingsstoffen.
Wat is het Nova-systeem?
Het Nova-systeem is een classificatie voor voedingsmiddelen op basis van hun bewerkingsniveau, ontwikkeld door Dr. Carlos Monteiro. Het verdeelt voedingsmiddelen in vier categorieën, van onbewerkt tot sterk bewerkt.
Hoeveel sterk bewerkte voedingsmiddelen consumeren mensen?
Sterk bewerkte voedingsmiddelen vormen een groot deel van de voeding, vooral in westerse landen. In de VS bijvoorbeeld, maken ze 67% van de calorieën uit die door kinderen en tieners worden geconsumeerd.
Zijn alle sterk bewerkte voedingsmiddelen slecht voor de gezondheid?
Niet alle sterk bewerkte voedingsmiddelen zijn even schadelijk. Sommige, zoals volkorenbrood en gearomatiseerde yoghurts, kunnen waardevolle voedingsstoffen leveren. Echter, frisdrank en bewerkt vlees zijn duidelijk schadelijker.
