Sommige mensen denken dat dromen slechts willekeurige hersenactiviteit zijn. Maar dat is niet waar. Dromen zijn zeer gestructureerd en complex. Ze lijken niet op ruis op een tv of radio. Ik zie vaak dat mensen samenhangende dromen hebben met een duidelijk verhaal. Deze theorieën kloppen dus niet. We moeten dromen serieus nemen, want ze betekenen iets. Je droomt over de toekomst en probeert die waar te maken.
Of je droomt een nachtmerrie en wilt dat die uitkomt, vooral als je wraakgevoelens hebt. Zulke negatieve fantasieën kunnen leiden tot vreselijke daden. Hele landen kunnen gevangen raken in collectieve dromen. Kijk maar naar Nazi-Duitsland in de jaren ’30 – een verschrikkelijk en destructief voorbeeld. Dit gebeurde ook in de Sovjet-Unie en China. We moeten dit soort zaken serieus nemen.
Kunst en Dromen
Carl Jung dacht dat dromen meer informatie kunnen bevatten dan we denken. Kunstenaars doen eigenlijk hetzelfde als dromen. Mensen gaan naar musea en kijken naar schilderijen uit de Renaissance en moderne kunst, maar weten vaak niet waarom ze dat doen. Ik was eens in een museum in New York met een kamer vol Renaissance kunst. Die kamer was misschien wel miljarden waard met al die schilderijen.
Maar waarom zijn die schilderijen zo waardevol? Waarom hebben we musea in grote steden? Waarom komen mensen van over de hele wereld om ernaar te kijken? Kunstenaars observeren elkaar en de mensen om hen heen. Ze laten ons zien wat zij zien. Ze leren ons hoe we moeten kijken, ook al weten we niet precies wat we van hen leren. We gaan toch alsof we iets leren.
We kijken films, lezen verhalen, dompelen ons onder in fictie – dat is allemaal kunst. Voor veel mensen, vooral creatieve mensen, is de kunstwereld een echte wereld. Zij helpen de mensheid vooruit met hun kunst. Dansers, dichters, beeldend kunstenaars en muzikanten – we weten niet precies wat ze doen. Maar we houden van muziek omdat het ons een diepere betekenis geeft. Niemand betwijfelt dat. Kunst voedt mensen, vooral jongeren ontlenen er veel betekenis en identiteit aan.
De Oorsprong van Droominformatie
De vraag blijft waar de informatie in dromen vandaan komt. Ik denk dat het komt doordat we de patronen observeren die iedereen uitvoert; we hebben dit altijd al gedaan. We hebben enkele representaties van deze patronen die deel uitmaken van onze culturele geschiedenis. Deze zijn ingebed in verhalen en fictieve weergaven van de strijd tussen goed en kwaad, de slechterik en de held en romantiek.
Dit zijn fundamentele patronen van het menselijk bestaan die ons diep raken omdat ze vertegenwoordigen wat wij in de wereld zullen uitvoeren. Vervolgens vullen we dit aan met individuele informatie over onszelf en anderen. Er zijn golven van gedragspatronen die zich in de menigte door de tijd heen manifesteren en grote drama’s spelen zich af over de menigte door de tijd heen.
Kunstenaars observeren dit en krijgen een voorproefje van wat dat is, schrijven het op en vertellen het ons. Dan begrijpen we een beetje beter wat we aan het doen zijn. Een groot dramaturg zoals Shakespeare bijvoorbeeld, we weten dat wat hij schreef fictie is en dan zeggen we dat fictie niet waar is, maar dan denk je even na en vraag je je af: misschien is het wel waar, zoals getallen waar zijn.
De Waarheid in Fictie
De vraag blijft waar de informatie in dromen vandaan komt. Ik denk dat het komt doordat we patronen observeren in hoe mensen zich gedragen – iets dat we altijd al hebben gedaan. We hebben enkele voorstellingen van deze patronen die onderdeel zijn van onze cultuurgeschiedenis. Ze zitten vervat in verhalen over de strijd tussen goed en kwaad, de slechterik en de held, en romantiek.
Dit zijn fundamentele patronen van het menselijk bestaan die ons raken, omdat ze laten zien wat wij in de wereld zullen doen. We vullen dit aan met individuele informatie over onszelf en anderen. Er zijn golven van gedragspatronen die zich door de tijd heen manifesteren en er spelen zich grote drama’s af.
Kunstenaars observeren dit en krijgen daar een voorproefje van, schrijven het op en vertellen het ons. Dan begrijpen we beter wat we aan het doen zijn. Zoals Shakespeare, we weten dat zijn werk fictie is. Maar misschien is die fictie wel waar, net als getallen waar zijn.
De Duurzaamheid van Oude Verhalen
De archeologische bewijzen suggereren dat de oude verhalen in de Bijbel minstens zo oud zijn, en waarschijnlijk nog ouder. Je vraagt je misschien af hoe we dat zo zeker weten. Een deel van het antwoord is dat culturen die niet veranderen, zoals oude culturen, hetzelfde blijven doordat ze hun informatie doorgeven van generatie op generatie.
Zo blijven ze hetzelfde. We weten uit de archeologie dat er rituelen zijn die nauwelijks zijn veranderd in 20.000 jaar tijd. Bijvoorbeeld, grotten in Japan en West-Europa waren ingericht voor dezelfde soort berenverering.
Zulke dingen kunnen dus heel lang blijven bestaan. We observeren elkaars gedragingen al heel lang. De vraag is: hoe lang observeren we elkaar al? Het antwoord is eigenlijk zo lang als er wezens met een zenuwstelsel bestaan, en dat is een zeer lange tijd. We proberen te begrijpen wat we al die tijd aan het doen zijn, en sommige van die kennis zit ingebakken in onze lichamen.
Daarom kunnen we bijvoorbeeld samen dansen, omdat begrijpen niet alleen maar iets abstracts is, het is iets dat je met je lichaam doet. Dit is wat kinderen doen als ze stoeien en spelen – ze leren hun lichaam op een harmonieuze manier samen te laten werken met een ander lichaam, om samen te werken en te concurreren. Dit zit direct verankerd in hun lichaam, het is geen abstracte kennis. Ze weten niet dat ze dit doen, ze doen het gewoon.
Zo kunnen we ons lichaam gebruiken om te laten zien wat we doen. We bestuderen elkaar al heel lang en abstraheren wat we aan het doen zijn en wat we zouden moeten doen. Dat is misschien wel de meest fundamentele vraag: als je in de wereld leeft, wat is dan de juiste manier om te leven en hoe doe je dat? Dat is de echte vraag, wat iedereen wil weten.
Hoe je in de wereld leeft, niet waaruit de wereld is gemaakt. Dat is een andere vraag. Hoe leef je in de wereld, dat is de eeuwige vraag van de mensheid. Ik denk dat wij de enige soort zijn die zich deze vraag echt stelt, want andere dieren gaan gewoon door met wat ze doen. Maar voor ons moet deze vraag beslist gesteld worden.
