Het nocebo-effect een onbekend fenomeen in tegenstelling tot het placebo-effect. Dit is wat het placebo-effect doet: een pil zonder actieve ingrediënten kan toch positieve effecten hebben als iemand denkt dat het een echt medicijn is.
Maar het omgekeerde, het nocebo-effect, werkt precies omgekeerd. Negatieve verwachtingen kunnen er namelijk voor zorgen dat iemand echte negatieve gevolgen ervaart van een behandeling.
In dit artikel leggen we het nocebo-effect uit en bekijken we de oorzaken en gevolgen.
Wat is het nocebo-effect?
Het nocebo-effect is het tegenovergestelde van het placebo-effect. Nocebo komt van het Latijnse ‘ik zal schaden’. Het duidt op het fenomeen dat negatieve verwachtingen over een behandeling ervoor kunnen zorgen dat iemand daadwerkelijk meer last krijgt van bijwerkingen of zelfs nieuwe symptomen ontwikkelt. Dit gebeurt onafhankelijk van de werking van de behandeling zelf.
Enkele voorbeelden van het nocebo-effect :
-
Patiënten denken dat ze een placebo pillen krijgen in plaats van een echt pijnstillend medicijn. Hierdoor werkt het medicijn minder goed.
-
Mensen krijgen te horen dat een medicijn bepaalde bijwerkingen kan geven. Ze rapporteren vervolgens vaker last te hebben van die specifieke bijwerkingen.
-
Chemotherapie werkt minder goed als kankerpatiënten erg bezorgd zijn over de bijwerkingen.
Uit onderzoek blijkt dat een groot deel van de bijwerkingen die mensen ervaren van medicatie te wijten is aan het nocebo-effect , en niet aan de medicijnen zelf. Negatieve verwachtingen spelen dus een belangrijke rol bij het daadwerkelijk ervaren van bijwerkingen en ziekteverschijnselen.
Oorzaken van het nocebo-effect
Er zijn verschillende factoren die het nocebo-effect kunnen veroorzaken:
-
Verwachtingen en suggestie: als iemand verwacht dat een behandeling negatieve gevolgen zal hebben, is de kans groter dat dit ook gebeurt. De verwachting op zich kan al zorgen voor het nocebo-effect.
-
Conditionering: eerdere negatieve ervaringen kunnen zorgen voor nocebo-effect en bij nieuwe behandelingen. Als iemand bijvoorbeeld eerder zware bijwerkingen had van een bepaald soort medicijn, kan het nocebo-effect optreden bij een nieuw medicijn uit dezelfde groep.
-
Angst: mensen die erg bezorgd en angstig zijn over hun behandeling zijn vatbaarder voor het nocebo-effect . Chronische angst kan nocebo-effect en verergeren.
-
Communicatie: informatie van artsen, bijsluiters, media en anderen over mogelijke bijwerkingen kan bijdragen aan het ontstaan van nocebo-effect en.
-
Eerdere ervaringen: als iemand eerder negatieve ervaringen heeft gehad met medische behandelingen, is de kans op nocebo-effect en groter.
-
Persoonlijkheid: piekeraars en mensen met een negatief wereldbeeld zijn vatbaarder voor het nocebo-effect.
-
Wantrouwen en overtuigingen: angst voor bijwerkingen van medicijnen en wantrouwen tegen de medische stand kunnen leiden tot sterke nocebo-effect en.
Gevolgen en effecten van het nocebo-effect
.png)
Het nocebo-effect kan diverse nadelige gevolgen hebben:
-
Lichamelijke klachten zoals misselijkheid, hoofdpijn, duizeligheid en pijn. Dit zijn reële klachten, geen verbeelding. Het nocebo-effect kan dus echte gezondheidsschade aanrichten.
-
Verslechtering van de werking van medicijnen en behandelingen. Pijnstillers werken bijvoorbeeld minder goed door een nocebo-effect.
-
Verergering van ziekteverschijnselen zoals angst, depressie en vermoeidheid.
-
Minder therapietrouw: patiënten stoppen sneller met medicatie door bijwerkingen die ze ervaren.
-
Wantrouwen tegen artsen en de reguliere gezondheidszorg. Patiënten zoeken hun heil vaker in alternatieve geneeswijzen.
-
Mede door het nocebo-effect wordt naar schatting 20 tot 60% van de patiënten ‘geneesmiddel-intolerant’ voor één of meerdere geneesmiddelen. Dit beperkt de behandelingsmogelijkheden.
Kortom, het nocebo-effect kan zorgen voor ernstige gevolgen op zowel lichamelijk als geestelijk vlak en het succes van behandelingen ondermijnen. Artsen en onderzoekers zijn zich steeds meer bewust van de invloed die negatieve verwachtingen kunnen hebben.
Risicofactoren voor het nocebo-effect
Bepaalde groepen patiënten zijn vatbaarder voor het nocebo-effect dan anderen. De belangrijkste risicofactoren zijn:
- Mensen met chronische angst en depressie
- Patiënten die al veel last hebben van lichamelijke klachten en pijn
- Mensen die eerder negatieve ervaringen hebben gehad met medische behandelingen
- Oudere patiënten
- Patiënten met weinig vertrouwen in de reguliere gezondheidszorg
- Personen die makkelijk somber worden en piekeren
Ook specifieke behandelingen zorgen vaker voor een nocebo-effect:
- Medicijnen met veel media-aandacht voor bijwerkingen (statines, antidepressiva)
- Pijnstillers en slaapmedicatie
- Vaccinaties
- Chemotherapie en bestraling
- Chirurgische ingrepen
Artsen moeten bedacht zijn op nocebo-effect en bij risicogroepen en veelvoorkomende behandelingen. Goede voorlichting is belangrijk om negatieve verwachtingen weg te nemen.
Het nocebo-effect voorkomen
Hoe kunnen we dit vervelende nocebo-effect nu voorkomen of verminderen?
-
Positieve verwachtingen stimuleren door de nadruk te leggen op de werking en voordelen van een behandeling.
-
Realistische informatie geven over bijwerkingen. De kans op veelvoorkomende bijwerkingen benoemen, maar zeldzame risico’s niet overdrijven.
-
Ontspanningstechnieken aanleren, zoals ademhalingsoefeningen en meditatie. Een ontspannen staat van zijn verminderd nocebo-effect en.
-
Lotgenotencontact kan helpen. Praten met anderen die een behandeling positief hebben ervaren, is geruststellend.
-
Gebruik maken van placebo’s. Bijvoorbeeld een pil zonder werking geven tegen misselijkheid bij chemotherapie. Dit kan helpen doordat de patiënt verwacht dat het gaat helpen.
-
Goede arts-patiënt relatie opbouwen, zodat de patiënt vertrouwen heeft in de voorgeschreven behandeling.
-
Vermijd confronterende taal als “dit medicijn heeft veel bijwerkingen”, maar leg neutraal uit welke klachten soms optreden.
Met deze tips is het nocebo-effect goed te voorkomen of te beperken. Hierdoor zal de patiënt minder last hebben van bijwerkingen en meer baat hebben bij de behandeling.
Voorbeelden van het nocebo-effect
Om het nocebo-effect beter te begrijpen, bespreken we hier enkele concrete voorbeelden uit de medische literatuur:
Statines: veel patiënten klagen over spierpijn bij het gebruik van cholesterolverlagende statines. Uit onderzoek blijkt echter dat statines nauwelijks vaker spierpijn veroorzaken dan placebo’s. De bijwerking lijkt dus grotendeels een nocebo-effect, versterkt door negatieve aandacht in de media.
Chemotherapie: bij kankerpatiënten die chemotherapy ondergaan is de overleving beter naarmate ze minder last hebben van misselijkheid en overgeven. Dit komt doordat patiënten met weinig misselijkheid de chemo beter verdragen en het volledige voorgeschreven schema kunnen afmaken. Angst voor misselijkheid lijkt dus zelf misselijkheid en overgeven te veroorzaken.
Pijnstillers: wanneer patiënten denken dat ze een placebo krijgen in plaats van een echte pijnstiller, werken pijnstillers aantoonbaar minder goed. De verwachting speelt dus een cruciale rol bij het effect van pijnmedicatie.
Vaccinaties: veel voor gerapporteerde bijwerkingen van vaccinaties zoals griepprikken blijken even vaak voor te komen bij mensen die een placebo kregen. De verwachting een prik te krijgen zorgt dus al voor bijwerkingen zoals spierpijn en koorts.
Deze voorbeelden laten zien dat het nocebo-effect een wijdverbreid fenomeen is dat optreedt bij veelvoorkomende behandelingen en medicijnen. Kennis hierover is belangrijk voor zowel artsen als patiënten.
Conclusie
Het nocebo-effect kan zorgen voor een scala aan klachten en de werking van behandelingen ondermijnen. Negatieve verwachtingen blijken zelf symptomen te kunnen veroorzaken. Gelukkig zijn er manieren om nocebo-effect en te voorkomen of verminderen.
Realistische voorlichting is hierbij cruciaal. Artsen moeten zich bewust zijn van de invloed van woorden, non-verbale communicatie en verwachtingen op de behandeluitkomst. Een positieve arts-patiënt relatie kan helpen om het vertrouwen te versterken.
Patiënten op hun beurt moeten zich realiseren dat angst voor bijwerkingen en somberheid over een behandeling dit kunnen verergeren. Een positieve ingesteldheid met realistische verwachtingen is belangrijk om het placebo-effect te benutten en het nocebo-effect te minimaliseren.
Link: YouTube video
Geraadpleegde bronnen:
