Wat een bijenkolonie beschermt, kan ook de mens beschermen. Voor het nut van propolis als voedingssupplement is er althans geen bewijs.
Wat is propolis?
Het is de substantie die bijen verzamelen uit de knoppen en schors van loofbomen en verrijken met was, stuifmeeldeeltjes en speekselafscheidingen. In de bijenkorf wordt het gebruikt als kleverig bouwmateriaal om bacteriën en schimmels af te sluiten of te weren.
Er wordt gezegd dat het een kiemremmende werking heeft. Juist vanwege deze eigenschappen is het populair in de alternatieve geneeskunde en de natuurgeneeskunde, vooral in Oost-Europa. Wetenschappelijk erkende studieresultaten bij mensen zijn echter zeldzaam.
Om aanzienlijke hoeveelheden te verkrijgen, plaatsen imkers fijnmazige plastic roosters in de bijenkorf. De bijen cementeren de storende ruimtes. De roosters worden verwijderd voor de propolis-oogst. Door het hars te bevriezen, kan het gemakkelijk worden afgetapt en tot poeder vermalen. Dit wordt dan als voedingssupplement aangeboden. Medicijnen, daarentegen, bevatten speciale gestandaardiseerde extracten.
Het grootste deel van bestaat uit harsen en wassen. De belangrijkste rol van de actieve bestanddelen wordt toegeschreven aan de flavonoïden. Op de tweede plaats komen de hydroxycinnamische zuren, zoals cafeïnezuur of ferulinezuur. Andere in water oplosbare bestanddelen zijn bijen-enzymen, suikers, vitaminen, en mineralen en sporenelementen.
Propolis heeft een kenmerkende geur, smaakt bitter en prikkelend. Het is buigzaam, zeer kleverig bij temperaturen boven 30 graden Celsius, maar stevig en bros beneden 15 graden Celsius.
De belangrijkste feiten in het kort:
- Propolis is een plamuur-hars dat door bijen wordt gemaakt en actief is tegen bacteriën en schimmels in de bijenkorf.
- Er is geen enkele goedgekeurde gezondheidsclaim voor propolis in voedingssupplementen. Het is ook niet bewezen dat het het immuunsysteem versterkt.
- De propolis in voedingssupplementen is niet vergelijkbaar met die in geneesmiddelen.
- Voedingssupplementen met propolis poeder uit China zijn gedeeltelijk verontreinigd met kankerverwekkende polycyclische aromatische koolwaterstoffen.
- Propolis heeft een hoog allergisch potentieel. Wie allergisch is voor bijen- of wespensteken moet de producten vermijden. Eveneens zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven.
Wat zit er achter de reclame over propolis?
Naast geneesmiddelen (bv. keelpastilles) en lichaamsverzorgingsproducten wordt propolis ook aangeboden als voedingssupplement (NEM). Sommige van de producten bevatten ook stuifmeel van bloemen.
In het bijzonder voor voedingssupplementen wordt op het internet (en in sommige “adviesboeken”) reclame gemaakt met ontoelaatbare ziektegerelateerde uitspraken zoals “versterkt de eigen afweer van het lichaam”, “harmoniseert de spijsvertering bij regelmatige inname”, “bij etterende ontstekingen van de slijmvliezen zoals gingivitis en faryngitis”, “is werkzaam tegen vermoeidheid” en “bij reumatische klachten.
In feite heeft de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) talrijke door fabrikanten ingediende reclame-uitingen (claims) onderzocht en vastgesteld dat er geen oorzakelijk verband is tussen deze en de consumptie van propolis. Claims in verband met de consumptie van voedingssupplementen en met de ondersteuning van
- luchtwegen
- darmgezondheid,
- levergezondheid
- immuunsysteem
- bloedsomloop
- mondhygiëne en gezondheid
- antibacteriële werking
- schimmelwerende werking
zijn daarom misleidend en dus zijn deze claims niet toegestaan.
Wetenschappelijk gezien zijn de claims niet onderbouwd.
Wetenschappelijk zinvol bewijs voor een infectie werende werking, bv. tegen verkoudheid, griep of het coronavirus, kan niet gevonden worden.
Hoewel het de groei van verschillende bacteriën, schimmels en zelfs sommige virussen in een petrischaaltje kan afremmen, kan dit niet op mensen overgebracht worden. Zelfs als de theorie juist zou zijn, zouden de kiem remmende bestanddelen van propolis waarschijnlijk al eerder door het spijsverteringsstelsel afgebroken worden. En als ze toch verder zouden komen, zouden de lever en de nieren – de eigen ontgifting organen van het lichaam – ze afbreken tot onwerkzame stoffen of ze meteen weer uitscheiden.
In het algemeen echter concentreert de reclame voor supplementen zich op het antioxiderende effect en de algemene gezondheidsbevorderende werking, die echter nog niet door studies op mensen bewezen zijn.
Als er reclame gemaakt wordt voor “waardevolle vitaminen en mineralen“, moeten deze micronutriënten duidelijk genoemd worden en moeten de precieze hoeveelheden per dagelijkse dosis en in procenten van de referentiewaarde vermeld worden. Zelfs een reclame “rijk aan polyfenolen, flavonoïden en procyanidinen” moet met exacte hoeveelheden onderbouwd worden.
Waar moet ik op letten bij het gebruik van propolis producten?
- 4,2% van de bevolking is allergisch voor deze stof. Mensen van wie bekend is dat ze ernstig allergisch zijn, moeten propolis met voorzichtigheid consumeren. Als je allergisch bent voor bijen- of wespensteken, is het beter supplementen met propolis te vermijden.
- Volgens het Europese snelle waarschuwingssysteem RASFF zijn er verschillende waarschuwingen geweest vanwege te hoge concentraties kankerverwekkende polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s). In alle gevallen kwam de grondstof uit China.
- Bijenkorf producten zoals stuifmeel en royal jelly, mogelijk ook propolis, kunnen pyrrolizidine alkaloïden (PA) bevatten. Pyrrolizidine alkaloïden zijn natuurlijke bestanddelen van verschillende planten en kunnen genetisch materiaal beschadigen en kanker veroorzaken bij de mens. Hun afbraakproducten zijn giftig voor de lever.
- Ze worden via stuifmeel in bijenproducten gebracht. Pyrrolizidine alkaloïden kunnen zelfs in kleine hoeveelheden een gevaar voor de gezondheid vormen. Vooral producten uit Australië, Nieuw-Zeeland, Spanje, het Zwarte Zeegebied en Zuid-Amerika lopen gevaar op een verhoogde blootstelling. Let op de herkomst en vraag zo nodig aan de fabrikant of de propolis op pyrrolizidine alkaloïden getest is.
- Vanaf 1 juli 2022 gelden maximum inhoudsvoorschriften voor pyrrolizidine alkaloïden in voedingssupplementen (VO (EU) 2020/2040). Voedingssupplementen die vóór deze datum op de markt zijn gebracht, mogen nog tot 31 december 2023 verkocht worden. De wettelijke maximumhoeveelheid wordt dan 500 µg/kg voor voedingssupplementen op basis van pollen, pollen en pollenproducten.
- Omdat er te weinig bekend is over mogelijke risico’s, mogen zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven geen propolis consumeren.
