Voedselsystemen spelen een cruciale rol bij zowel de mondiale voedingsproblematiek als klimaatverandering. Hedendaagse voedselsystemen zijn voornamelijk gericht op de productie van goedkope, energierijke producten die winst maximaliseren maar onvoldoende bijdragen aan de voedingsbehoeften van kinderen en adolescenten voor optimale groei en ontwikkeling.
Kinderen en adolescenten wereldwijd consumeren onvoldoende micronutriëntrijke voeding zoals fruit, groenten, peulvruchten en volle granen. Daarentegen nuttigen zij een overmaat aan energiedichte, sterk bewerkte producten met een hoog gehalte aan suiker, vetten en/of natrium.
Deze eetpatronen wijken sterk af van de wetenschappelijke richtlijnen voor gezonde en duurzame diëten, die een verscheidenheid aan plantaardige voedingsmiddelen en lagere hoeveelheden dierlijke producten en ultra verwerkte voedingsmiddelen promoten.
Alvast 5 van de belangrijkste punten
- Voedselgeletterdheid is meer dan het kunnen lezen van etiketten; het is een begrip van de invloed van voedsel op gezondheid, milieu en economie.
- Ouders en opvoeders zijn cruciaal in het vroeg ontwikkelen van voedselvaardigheden.
- Scholen kunnen voedselgeletterdheid integreren in het curriculum door theorie en praktijk te combineren.
- Technologie en media bieden nieuwe manieren om jongeren te onderwijzen en te betrekken bij hun voedingskeuzes.
- Gemeenschapsbetrokkenheid verrijkt de leerervaring door praktische blootstelling aan voedselproductie en -consumptie.
Food Literacy: Definitie en Belang
Food literacy is geïdentificeerd als een cruciale individuele eigenschap die nodig is voor de transformatie van voedselsystemen naar gezonde en duurzame diëten.
Volgens Cullen et al. omvat voedselgeletterdheid het vermogen van een individu om voedsel op zo’n manier te begrijpen dat er een positieve relatie met voedsel ontstaat, inclusief voedselvaardigheden en -praktijken die iemand in staat stellen om op een complexe manier deel te nemen aan het voedselsysteem.
Voedselgeletterdheid stelt individuen in staat beslissingen te nemen die zowel persoonlijke gezondheid bevorderen als een duurzaam voedselsysteem ondersteunen, rekening houdend met milieutechnische, sociale, economische, culturele en politieke componenten.
Kinderen en adolescenten zijn belangrijke perioden voor de ontwikkeling van voedselgeletterdheid, omdat verschillende competenties van voedselgeletterdheid verworven worden naarmate kinderen verschillende cognitieve vaardigheden, vaardigheden en ervaringen ontwikkelen.
Programma’s ter ondersteuning van de ontwikkeling van voedselgeletterdheid vanaf de vroege kinderjaren kunnen bijdragen aan gezondere en duurzamere eetgewoonten later in het leven.
Deze programma’s kunnen ook bijdragen aan de transformatie van de voedselsystemen, aangezien kinderen veranderingsagenten zijn die de aankoopbeslissingen van hun families aanzienlijk beïnvloeden en, naarmate ze ouder worden, steeds meer eigen keuzes maken.
Met deze introductie en definitie van voedselgeletterdheid kunnen we verder kijken naar de methoden van onderzoek, het conceptuele kader van voedselgeletterdheid bij kinderen en adolescenten, en uiteindelijk hoe verschillende competenties ontwikkeld worden gedurende deze cruciale levensfasen.
Methoden
Voor het onderzoek naar de ontwikkeling van voedselgeletterdheid tijdens de kindertijd en adolescentie, werden relevante literatuurbronnen doorzocht in de Scopus en PubMed databases. Deze zoekopdracht was gericht op het generieke begrip “food literacy”, evenals specifieke competenties binnen voedselgeletterdheid zoals “kookvaardigheden” en “kennis over overtuiging”.
Er werd gezocht naar studies, narratieve reviews en systematische reviews die in het Engels zijn gepubliceerd. Er werden geen beperkingen gesteld wat betreft het ontwerp van de studie of de publicatiedatum, wat een breed en inclusief beeld geeft van het beschikbare onderzoek.
Conceptueel Kader van Food Literacy
Het concept van voedselgeletterdheid, zoals toegepast op kinderen en adolescenten, bevindt zich nog in ontwikkeling. Dit onderzoek streeft ernaar een leeftijdsspecifieke conceptualisatie van voedselgeletterdheid te ontwikkelen, gebaseerd op een benadering die rekening houdt met het hele voedselsysteem.
Voedselgeletterdheid wordt gezien als een van de individuele kenmerken die bepalen hoe kinderen en adolescenten omgaan met het voedselsysteem. Deze interactie omvat de vaardigheden, kennis en competenties die nodig zijn om gezonde en duurzame eetgewoonten te ontwikkelen gedurende hun leven.
Er worden drie hoofdtypen voedselgeletterdheid competenties onderscheiden:
- Relationele competenties – Deze omvatten praktijken, culturele competenties en hedonische en emotionele associaties die kinderen en adolescenten helpen om gezonde en duurzame eetpatronen te ontwikkelen.
- Functionele competenties – Deze omvatten basiskennis over voedsel en voeding, alsook vaardigheden die gerelateerd zijn aan voedselplanning, -bereiding en -afvoer.
- Kritische competenties – Dit zijn cognitieve vaardigheden die nodig zijn om informatie kritisch te analyseren en sociale, economische en milieuaspecten van het voedselsysteem te herkennen, en deze informatie te gebruiken om gezonde en duurzame voedselgerelateerde beslissingen te nemen.
Deze competenties beïnvloeden en worden beïnvloed door de componenten van het voedselsysteem, waarbij verschillen in voedselsysteemtypologie (traditioneel versus geïndustrialiseerd) en de kenmerken van persoonlijke en externe voedselomgevingen van invloed zijn op de ontwikkeling van voedselgeletterdheid bij kinderen en adolescenten.
Deze methodologische benadering en het conceptuele kader leggen een solide basis voor een gedetailleerd begrip van hoe voedselgeletterdheid zich ontwikkelt en welke factoren deze ontwikkeling beïnvloeden.
Ontwikkeling van Food Literacy Competenties
De ontwikkeling van voedselgeletterdheid bij kinderen en adolescenten ondergaat belangrijke veranderingen, waarbij fysiologische, cognitieve en sociale ontwikkelingen en veranderingen in eetgedrag samenkomen. Verschillende competenties worden over tijd ontwikkeld door uiteenlopende leermechanismen.
De ontwikkeling van voedselgeletterdheid begint al vanaf de geboorte tot 2 jaar, waarbij kinderen een zintuiglijk-motorische fase doormaken en kennis opdoen via de zintuigen en acties. Naarmate kinderen ouder worden, gaan ze door verschillende ontwikkelingsstadia, van het preoperationele stadium waar symbolisch denken wordt ontwikkeld tot het formeel-operationele stadium waar abstract, logisch en tegenfeitelijk denken wordt ontwikkeld.
Relationele Competenties
Relationele competenties zijn de eerste set van voedselgeletterdheid competenties die kinderen verwerven. Deze omvatten het genot van het eten van gezond en duurzaam voedsel, vertrouwdheid met diverse voedingsmiddelen, en plezier in het proberen van nieuw en divers voedsel. Deze competenties ontwikkelen zich al vroeg, waarbij kinderen leren associëren dat het plezier van eten verband houdt met verschillende voedingsmiddelen.
Het externe voedselmilieu speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling van het vermogen van kinderen en adolescenten om gezond en duurzaam voedsel te waarderen. Ouders en sociale interacties zijn essentieel in het vormen van positieve emotionele en hedonische associaties met voedsel, waarbij het observeren van eetgedrag van anderen, vooral van ouders en leeftijdsgenoten, van cruciaal belang is.
Functionele Competenties
Functionele voedsel gerelateerde competenties zijn goed gedefinieerde onderdelen in de literatuur over voedselgeletterdheid en verwijzen naar basiskennis van voedsel en voeding en de vaardigheden die nodig zijn voor voedselplanning, -bereiding en -afvoer. Kinderen ontwikkelen het vermogen om voedsel te categoriseren en verwerven voedselgerelateerde en voedingskennis tijdens verschillende stadia van hun jeugd.
Dit omvat zowel informeel leren via dagelijkse ervaringen als formele educatie in schoolinstellingen. Voedselbereidingsvaardigheden worden thuis, op scholen en via massamedia verworven, terwijl voedselveiligheidskennis deel uitmaakt van veilige voedselverwerking en -bereiding.
Deze secties bieden een diepgaand inzicht in hoe verschillende voedselgeletterdheid competenties worden verworven en hoe ze verder ontwikkeld kunnen worden via gerichte interventies en educatieve programma’s. Dit benadrukt het belang van een ondersteunende omgeving en de noodzaak van educatieve programma’s die verschillende aspecten van voedselgeletterdheid aanpakken.
Referenties en Studies
- “Food Literacy and Adult Education: Learning to Read the World through Food” – Springer Link, Gepubliceerd op 10 maart 2020
- “Nutrition Education in an Era of Global Obesity and Diabetes: Thinking Outside the Box” – Journal of Nutrition, Gepubliceerd op 15 juni 2020
- Development of food literacy in children and adolescents: implications for the design of strategies to promote healthier and more sustainable diets – https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10925906/
Veelgestelde Vragen
Waarom is voedselgeletterdheid belangrijk?
Voedselgeletterdheid helpt individuen om geïnformeerde keuzes te maken over wat ze eten, wat invloed heeft op gezondheid, milieu en persoonlijk welzijn.
Hoe kan ik mijn kind helpen voedselgeletterd te worden?
Betrek ze bij het kookproces, discussieer over voedselkeuzes en zorg voor een gevarieerde, gezonde voeding thuis.
Wat zijn enkele eenvoudige manieren om voedselgeletterdheid op scholen te bevorderen?
Integreer kooklessen, organiseer uitstapjes naar lokale boerderijen en gebruik interactieve spelletjes en apps om voedingseducatie leuk en boeiend te maken.
Kunnen media een positieve rol spelen in voedselgeletterdheid?
Absoluut, vooral door educatieve inhoud die gericht is op gezonde eetgewoonten en voedselbronnen op een boeiende manier te presenteren.
Hoe beïnvloedt gemeenschapsbetrokkenheid voedselgeletterdheid?
Gemeenschapsprogramma’s zoals tuinieren en boerenmarkten bieden praktische ervaringen die het leren over en waarderen van gezonde, lokale voedselkeuzes versterken.
