Het slopende slaaptekort

Met een 40-urige werkweek, een gezin, veel vrienden en een dag die slechts uit 24 uur bestaat, komen mensen al snel tijd te kort. Velen compenseren dit door slaap op te offeren. Een slaaptekort – waar dit weekeinde met het vooruit zetten van de klok nog een uur bijkomt – is het resultaat. Met alle gevolgen van dien.

Een mens slaapt een derde van zijn leven. Gemiddeld. Veel mensen beschouwen slapen als verloren tijd en proberen het met minder te doen. Of dat zo’n verstandige keuze is, valt te betwijfelen. Met de opkomst van de 24-uurs economie – met bijbehorende ploegendiensten, langere werkdagen en de houding dat slaap voor slappelingen is – klagen steeds meer mensen dat zij zich vermoeid voelen.

Ook gebrek aan slaap?

De volgende signalen kunnen op een slaaptekort duiden:

• In het weekeinde veel langer slapen dan tijdens de werkweek
• Het kost moeite om wakker te worden
• Gespannen gevoel, niet fit zijn en snel geïrriteerd raken
• Sociale contacten uit de weg gaan
• Regelmatig voor de tv in slaap vallen
• Concentreren kost moeite
• Het geheugen laat u soms in de steek
• Het is lastig om alert en wakker te blijven tijdens vergaderingen
• De neiging na het eten in slaap te vallen

Slapen is immers alles behalve verloren tijd.

Hoewel het wetenschappers nog altijd een raadsel is waarom we moeten slapen, is het duidelijk dat lichaam en geest slaap nodig hebben voor herstel, aldus Gerard Kerkhof. Hij is hoogleraar psychofysiologie aan de Universiteit van Amsterdam en Leiden en werkzaam bij het Centrum voor Slaap- en Waakstoornissen van het Medisch Centrum Haaglanden, locatie Westeinde.

Volgens de Nederlandse Vereniging voor Slaap-Waak Onderzoek (NSWO) hebben de meeste mensen ongeveer acht uur slaap nodig, maar slechts de helft van de westerse bevolking komt hieraan toe. Voor sommige mensen is dat geen probleem. Zij kunnen met een paar uur slaap toe. Deze kortslapers slapen waarschijnlijk efficiënter en hebben dezelfde hoeveelheid diepe slaap als langslapers. Zij doezelen en dommelen minder en hebben minder slaaponderbrekingen.

Voor wie dit niet geldt, kan na een week laat naar bed gaan al de gevolgen ondervinden.

Hij of zij voelt zich moe en raakt eerder geïrriteerd. Mensen bij wie het slaaptekort verder oploopt, kunnen niet meer lachen om grapjes en hebben minder behoefte aan sociaal contact. Genieten is er nauwelijks nog bij. Ook kunnen zich lichamelijke klachten voordoen. Kerkhof: “Als mensen weinig slapen, wordt het lichaam minder weerbaar door een kleinere aanmaak van witte bloedcellen of natural killer cellen die zorgen voor de afweer. Hierdoor ontstaat een verhoogde kans op infecties.”

Een slaaptekort heeft een grote invloed op het functioneren van de hersenen.

Uit allerlei onderzoek blijkt dat mensen die van hun slaap worden beroofd na verloop van tijd een zombie-achtige indruk maken. In het denken en handelen treedt een vertraging op, het concentratievermogen neemt af en gesprekken worden onsamenhangend. Volgens Kerkhof is het vooral eentonig werk dat deze mensen minder goed kunnen uitvoeren. “Het lijkt er dus op dat iemand met een afwisselende baan minder snel negatieve gevolgen ondervindt van een slaaptekort dan mensen die monotoon werk verrichten.”

Studies van slaapdeskundigen in Zweden en de Verenigde Staten wijzen uit dat bedrijfsongevallen nogal eens samenhangen met een gebrekkige alertheid van het personeel. Verschillende rampen, zoals die in Tsjernobyl, zijn in verband gebracht met vermoeide medewerkers.

Volgens Kerkhof zou het economisch veel beter gaan, als niemand een slaaptekort zou hebben.

Aan de hand van Amerikaanse gegevens wordt geschat dat de economische kosten van slaapgebrek in Nederland tussen de drie en vierenhalf miljard euro per jaar liggen. Deze cijfers zijn gebaseerd op de kosten van ziekteverzuim, slaappillen, verkeersongevallen, verminderde output en fouten op het werk als gevolg van slaapgebrek.

Een slaaptekort kan niet alleen ontstaan wanneer mensen te weinig uren in bed doorbrengen, ook slaapstoornissen kunnen een slaaptekort tot gevolg hebben. Hiervan is sprake als mensen slecht slapen of veel wakker worden. Wanneer je in een rumoerige omgeving slaapt, een partner hebt die snurkt of op een slechte matras ligt en daardoor veel wakker wordt, is het moeilijk om aan voldoende diepe slaap te komen.

In Nederland bezoeken jaarlijks ruim een miljoen mensen hun huisarts met slaapklachten.

Een veel voorkomend probleem is het slaapapneu-syndroom, dat bestaat uit nachtelijke adem stops waarbij de luchtpijp door een vernauwing van de keelholte tijdelijk wordt afgesloten. De patiënten worden regelmatig wakker door zuurstofgebrek of hebben kwalitatief gezien een zo beroerde nachtrust dat ze overdag moe zijn, een lusteloze indruk maken en gemakkelijk in slaap vallen.

Wanneer mensen drie maanden of langer drie tot vier keer per week slecht slapen, spreken we van chronische insomnia (slapeloosheid — Red. GF.nl). Zo’n acht procent van de mensen lijdt hieraan. Deze mensen zijn overdag vaak heel moe waardoor ze niet goed functioneren.

Het slaapprobleem beheerst volgens Kerkhof meer en meer hun leven.

“Ze proberen van alles, nemen bijvoorbeeld alcohol voor het slapen gaan, waardoor ze weliswaar misschien wel makkelijker inslapen, maar vaker wakker worden. Of ze stellen het tijdstip waarop ze gaan slapen uit. Hierdoor raakt de biologische klok in de war. Iedereen heeft namelijk een ideaal inslaap moment, het tijdstip waarop je het snelst inslaapt. Als de condities goed zijn tenminste. Als je je heel druk maakt dat je móet slapen, lukt het juist niet.”

Het aantal mensen dat met een slaaptekort kampt, neemt naar zijn mening toe.

“Vooral tweeverdieners met kinderen hebben het druk. Zij zijn ‘s avonds nog in de weer en gaan daardoor later naar bed. Dat er tot laat televisie is, speelt ook een rol. Bovendien neemt de werkdruk toe, waardoor mensen soms nog tot laat werken en te maken hebben met stress, wat de slaap niet ten goede komt.”

De hoogleraar vindt dat de meeste mensen er niet voldoende bij stilstaan welke gevolgen een slaaptekort kan hebben. “Zij gaan ervan uit dat alles maakbaar is. Ben je moe, dan neem je koffie en ga je door. Slaap is echter sterker dan wat dan ook. Wie een paar dagen weinig of slecht heeft geslapen, zal daar ‘s ochtends misschien nog niet zoveel van merken”, aldus Kerkhof.
Hij legt uit dat dit te maken heeft met de biologische klok, een klein gebied in de hersenen dat voor een vast patroon van schommelingen in onze lichaamstemperatuur, hartslagfrequentie en hormoonconcentraties zorgt. “De slaperigheid komt vooral ‘s middag en ‘s nachts tussen een en vier uur. En als je dan op een saaie weg in de polder rijdt, kan dat heel gevaarlijk zijn.”

Het is zaak om slaapschuld af te lossen.

Kerkhof: “Dus eerder stoppen met werken, de tijd nemen om je te ontspannen en op tijd naar bed. In het weekeinde bijslapen is wel ontspannend, maar minder effectief. Mensen die uitslapen, komen niet meer in een diepe slaap terecht. Ze slapen licht en worden vaker wakker. De kwaliteit van hun slaap is minder. Bovendien loop je met uitslapen het risico zondagavond niet te kunnen slapen.”

Overdag een dutje doen kan helpen om slaapschuld af te lossen.

Vooral mensen die tijdens hun werk veel moeten denken, kunnen hun hoofd er beter bijhouden wanneer zij tussendoor een half uur, drie kwartier slapen. Mensen met een slaapprobleem kunnen zich echter beter niet aan overdag slapen wagen, omdat zij het risico lopen ‘s nachts nog meer moeite met in slaap komen of doorslapen te hebben.

Het zou volgens Kerkhof goed zijn als werknemers de mogelijkheid krijgen hun werktijden aan te passen aan hun slaapbehoefte. “Wie om half vier slaperig wordt, zou even moeten kunnen slapen. Na zo’n power nap kan hij of zij er weer tegen aan. En omdat mensen hierdoor niet allemaal tegelijk naar huis gaan, verklein je meteen ook het fileprobleem én de kans dat mensen achter het stuur in slaap vallen.”

Met het vooruit zetten van de klok wordt voor veel mensen hun slaaptekort vergroot.

Kerkhof: “Mensen kunnen er last van hebben wanneer zij een uur eerder uit bed moeten. Biologisch gezien zijn ze er niet aan toe. De temperatuur en de lichtdonkercyclus passen zich immers niet aan aan de afspraak de klok een uur te verzetten. En dat kan een paar dagen wringen.”

Zijn advies is om een half uur eerder naar bed te gaan. “Niet een uur, want dan kun je misschien niet in slaap komen. En je kunt de wekker het beste iets eerder zetten, zodat je een beetje bij kan komen en minder chagrijnig aan je dag begint.”

Wat Nederlands grootste expert hier over te zeggen heeft:

‘Magische trucs’ bestaan niet. Smeer dit op je kussen, drink dit kruidentheetje, luister naar deze ontspanningsmuziek (etc. etc.) en je slaapt weer goed bestaat simpelweg niet. Het is regelrechte onzin. Slaapproblemen oplossen is altijd een kwestie van meerdere kleine verbeteringen die elkaar versterken. Samen zorgen ze voor 100% verbetering.

Niet alleen gericht op de avond, maar op de hele dag

Een oplossing tegen slaapproblemen kan alleen effectief zijn als het zich richt op de hele dag. Wat je overdag (en zelfs in de ochtend) doet bepaalt namelijk hoe je de avond erop slaapt. Dit heeft te maken met de juiste aanmaak van hormonen en de ‘instelling’ van je biologische klok. Je kunt ’s avonds liters warme melk drinken, uren naar rustgevende muziek luisteren en alle hulpmiddelen uit de kast halen, maar als je overdag geen goede basis heb gelegd blijft het zwemmen tegen de stroming in.

De oplossing ligt altijd bij jezelf

Om slaapproblemen echt op te lossen moet je de echte oorzaken bij de wortel aanpakken. Hierbij gaat het om:

1. het afrekenen met ‘slaapangst’
2. het aanmaken van de juiste hormonen op het juiste moment
3. het herstellen (en versterken) van de natuurlijke schommeling van je lichaamstemperatuur
4. het juist ‘instellen’ van je biologische klok om een ‘slaapgolf’ te ontwikkelen